Beden ve Ruh Sağlığı Açısından Ramazan

Ilerioluwa Shukrah Oyelami & Ifeoluwa Siddiq Oyelami

Dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlar, İslam’ın şartlarından biri olan Ramazan ayında oruç tutma farzını yerine getirmek suretiyle Allah ile ilişkilerini güçlendiriyorlar.  Oruç ibadetinin temel amacı, takva bilincini kazanmaktır. Bununla birlikte Ramazan orucu, diğer ibadetlerde olduğu gibi hem birey hem de toplum olarak Müslümanlara birtakım dünyevi faydalar da sağlar. Bu yazıda, oruç başta olmak üzere Ramazan’ın ihya etmek amacıyla gerçekleştirilen diğer faaliyetlerin insanın beden ve ruh sağlığına ne tür katkılar sunduğunu inceleyeceğiz.

Ramazan ve İnsan Bedeni

Oruç tutmak vücut metabolizmasını hızlandırmaktadır. Vücut, enerji sağlamak için önceden biriktirdiği yağı kullanmak zorunda kalmaktadır. Bu da kişilerin oruç vesilesiyle kilo vermelerini sağlamaktadır. Bununla birlikte oruç: vücudu temizlemek, toksinlerden arındırmak ve sindirim sistemindeki stresi atmak için harika bir yoldur.

Araştırmalar Ramazan sonrası lipid profilinde yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) seviyesindeki artışla beraber toplam kolesterol ve trigliseritlerde bir azalma olduğunu, bu sayede ciddi iyileşme sağlandığını ortaya koymaktadır. Bu durumun kardiyovasküler hastalık riskini azalttığı bilimsel veriler ışığında ispatlanmış bir gerçektir. Aynı zamanda oruç, enflamatuar koşulları düzenlediği ve kanser hücresi oluşumunu aç bıraktığı için immünojenik yanıtı artırmaktadır.

Son zamanlarda yapılan araştırmalara göre ara sıra -Ramazan’da yapıldığı gibi- belli bir süre yemek tüketmemek, beyin gelişimine önemli katkılar sağlamaktadır. Bu durumda ise beyin kaynaklı nörotrofik faktörü (BDNF) artmaktadır. BDNF beyinde ve omurilikte bulunan ve nöronların sinaptik bağlantılarını güçlendiren bir protein olması hasebiyle öğrenme, uzun süreli hafızayı güçlendirme, depresyon ve anksiyetenin azaltılması gibi konularda oldukça önemlidir. Genel olarak, BDNF seviyelerimizin zihinsel yeteneklerimiz, ruh halimiz ve genel beyin sağlığımız üzerinde büyük bir etkisi vardır.

Peygamber Efendimizin (sav) sünnetine baktığımız zaman, onun Ramazan ayında besleme kültürümüze oldukça önemli sağlık değerleri kattığını görebiliyoruz. Söz gelimi Peygamber Efendimiz: “Biriniz iftarını açmak istediğinde, onu hurma ile açsın, çünkü hurma berekettir, hurma bulmazsa su ile açsın, çünkü su temizdir” buyurdu (Tirmizî). Hurmanın besin öğelerine baktığımız zaman ise inanılmaz bir faydası olduğunu görürüz. Zira hurma, lif, şeker, vitamin ve antioksidan bakımından değerleri yüksek bir meyvedir. Ayrıca protein, potasyum, magnezyum ve demir içerir. Bunlar sayesinde hurmalar, hücreler için tehlikeli olan serbest radikalleri yok eder, iltihabı azaltır, beyin fonksiyonlarını iyileştirir, kemik sağlığını geliştirir ve yüksek diyet lifi içerdiği için bağırsak hareketine yardımcı olur. Ayrıca araştırmalara göre hurmanın böbreği koruduğu da tespit edilmiştir. Acve hurması üzerine yapılan bir çalışmada onun okratoksin nefrotoksisitesini hafifletebileceği tespit edilmiştir. Bunlarla birlikte oruçlu geçen uzun bir günden sonra hurma yemenin vücuda yeterli glikozu sağladığını ifade etmekte de fayda vardır.

Ramazan ve Ruh Sağlığı

İslam’da oruç, sadece her türlü yeme-içme eyleminden uzak durmaktan ibaret değildir. Aynı zamanda Müslümanın eşiyle bile cinsel ilişkiden uzak durması, dilini her türlü kötü konuşmadan uzak tutması; nefret, kin ve her tür kötü düşünceleri bırakması beklenir. Hz.Peygamber şöyle buyurdu: “Biriniz oruç tuttuğu zaman kötü söz söylemesin ve kavga etmesin. Şayet biri kendisine söver ya da kavga etmeye kalkarsa iki kere “Ben oruçluyum” desin.” (Buharî).

Tüm bunlar, Müminin kişiliğini teşekkül ettirmektedir. Bununla birlikte kişiye anksiyete ve takıntı gibi ruhsal hastalıklarla savaşabilmesi için gerekli olan öz disiplini de kazandırmaktadır. Bu eğitici süreçten elde edilen ahlaki kazanımlar bazı psikolojik problemlerle başa çıkmada yardımcı olabilmektedir. Ramazan, Allah ile bağın güçlendirilmesi, tefekkür, Kuran okuma, cömertlik ve sadaka gibi manevi, sosyal ve ahlaki yönleri olan bir ibadet iklimidir. Esasında Ramazanda icra edilen bu eylemler genel olarak odak, yoğunlaşma, hafıza ve zihin sağlığı gibi konularda önemli gelişmelere vesile olmaktadır.

Ramazan: Olumlu Dini Başa Çıkmanın Özü.

Olumlu Dini Başa Çıkma (PRC), günümüzde psikolojide bir araştırma alanı olmaktan çıkıp batıda bile birçok psikoterapi seansının bir parçası olmaya başlamıştır. Bu seanslarda, ruhsal sıkıntılara çözüm bulmak için duygusal problemlere dayanma, umut, minnettarlık, sevgi ve dua gibi unsurların önemi vurgulanmaktadır. Görüldüğü gibi aslında tüm bunlar Ramazan ayının temel bileşenleridir.  

Ramazan ayında yapılan dua ve tövbeler kişinin sadece günah yüklerinden kurtulmasına yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda Ramazan sonrası yaşamına yönelik pozitif bir bakış açısı ve umut kazanmasına da vesile olur.

Minnettarlık duygusu da tıpkı umut gibi Ramazan'ın vazgeçilmez bir parçasıdır. Zengin Müslüman kendisine verilen nimetlerin farkına varır. İhtiyaç sahibi Müslümana ise yardım elleri uzatılır. Her ikisi de kendilerine göre şükrederler. Ramazan ayında endişeler yok olur yerine mutluluk ve sevinç gelir.

Ramazan ayının sosyo-psikolojik etkileri

Ramazan ayındaki olumlu dini başa çıkma unsurlarının zirvesi; aile, cami cemaati ve genel olarak toplumda zuhur eden sevgi ve sosyal dayanışma ruhudur. Dini cemaatler içerisinde bulunmanın stresi yok etme konusunda yardımcı olduğu araştırmalarca kanıtlanmıştır. Nitekim Ramazan’da sohbet, teravih, toplu iftar ve itikâf gibi birçok etkinlik görüyoruz. İşte ancak bu faaliyetlerin getirdiği sevgi ve dayanışma ruhuyla stres ve depresyona karşı direnç geliştirebilir. Bazı araştırmalar, inanç temelli toplantılara sık sık katılan depresif hastaların, hastalığın fiziksel etkilerine daha az maruz kaldıklarını ve iyileşme olasılıklarının daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur.

Kur'an, Dua ve Ruh sağlığı

Ünlü psikolog Malik Baldri, Contemplation (Tefekkür) adlı kitabında, "yapılan araştırmalar, dini sözcüklere ve zihinsel imgelere yoğunlaşmanın ve bunları sürekli tekrarlanmanın mütefekkire büyük bir değer katığını gösteriyor” demektedir. Müslümanların Ramazan ayında yaşaması gereken şey de budur. Ramazan ayı Kuran ayıdır ve Müslümanlar bu ay içinde daha çok Kuran okurlar. Ayetlerin anlamları üzerine tefekkür etmek, ahirette mükâfatı beklenen bir ibadet olmakla birlikte kişinin ruhunu canlandırmakta ve endişelere karşı ona yardımcı olmaktadır.

Ramazan içinde ve dışında yapılan farklı zikirler için de aynı şey geçerlidir. Özellikle de Peygamberimizin Ramazan'ın son on gecesi için tavsiye ettiği şu duaya baktığımız zaman umut kapıları açılmakta ve günah endişelerimiz azalmaktadır: “Allahümme inneke afüvvün kerîmün tuhibbül afve fa'fü anni. (Allahım! Sen çok affedicisin, affetmeyi seversin. Beni bağışla)” (Tirmizî).

Ramazan Orucu ve Sağlık temelli Muafiyetler

Ramazan’a sağlık açısından bakarken Ramazan orucundaki bazı sağlık temelli istisna ve muafiyetlerden de bahsetmekte fayda vardır.  Allah Teala diyor ki: “…İçinizden hasta olan veya yolculukta bulunan, tutamadığı günlerin sayısınca diğer günlerde tutar. Oruca dayanamayanlar, bir düşkünü doyuracak kadar fidye verir. Kim gönülden iyilik yaparsa o iyilik kendisinedir. Oruç tutmanız eğer bilirseniz sizin için hayırlıdır.”(Bakara 2:184)

Bu ayet, İslam’daki oruç ibadetinin insan sağlığını dikkate aldığını göstermektedir. Öyle ki, geçici bir hastalığı olan biri oruç tutmayıp daha sonra oruç borcunu tekrar ödeyebilir. Kronik veya ölümcül bir hastalığı olan birinin ise kefaret olarak muhtaç bir kişiyi doyurması yeterlidir. Bir sonraki ayette buyrulduğu gibi, "Allah size kolaylık ister, size zorluk istemez". Bu esneklik, bu önemli ibadetin insan sağlığı ile çok yakından alakalı olduğunun bir başka delilidir. Zira oruç birine sağlık açısından zarar vermeyecek şeklinde farz kılınmıştır.

Sonuç olarak, Ramazan ayında oruç tutmak, bir ibadet olmasıyla birlikte sadece fiziksel sağlık için değil, aynı zamanda ruhsal sağlık ve sosyal dayanışma için de oldukça yararlıdır.