Metaverse: Hayatımıza Giren Bir Soru İşareti Daha

Ifeoluwa Siddiq Oyelami

İnsanoğlu tarih boyunca siyasi, ekonomik ve sosyal yönden yaşamı derinden etkileyen birçok gelişme ile karşı karşıya gelmiştir. İslam uleması bu gelişmelere karşı Müslümanların nasıl bir tavır geliştirmeleri gerektiği noktasında fıkhî mirasımıza dayanarak uygun fetvalar vermeye çalışmışlardır. Bu durum İslam inancının hukuki boyutunun canlılığının ve güncelliğin göstergesidir. 

21. yüzyılın başlarında ortaya çıkan ve ismini Neal Stephenson'ın 1992 tarihli bilim kurgu romanı Snow Crash'den alan metaverse teknolojisi; insanların -avatarlar olarak- gerçek dünya metaforunu kullanarak üç boyutlu ve sanal bir alanda birbirleriyle etkileşime girmelerini sağlayan bir platformdur. Meta-evren”in kısaltması olan Metaverse, gerçek ve sanalın bir bilim kurgu vizyonunda birleştiği ve insanların farklı cihazlar arasında hareket etmesine ve sanal bir ortamda iletişim kurmasına olanak sağlayan ortam olarak hayatımıza girmiştir.

Bilişim dünyasında ortaya çıkan bu teknoloji, sanal gerçeklik (VR) teknolojisine bağlıdır. Yüksek kalite gerekliliği ve mobilete eksikliğinin getirdiği maliyetlerden dolayı bu teknoloji uzun bir süre pek rağbet görmedi. Ancak son on yıl içinde Microsoft, Amazon ve Facebook (Meta) gibi teknoloji devlerinin “Metaverse”ye yatırım yapmasıyla bu fütüristtik teknoloji, dünyanın muhtelif sektörlerinde ses getirmeye başladı.

Mark Zuckerberg’in, Facebook'un adını Meta olarak değiştirdiğini ve Metaverse için en az 10 milyar dolar harcayacağını açıklamasından sonra Metaverse’ye olan ilgi hızla arttı. Daha fazla insan Metaverse’nin parlak bir geleceği olacağı konusunda tahminde bulunmaya başladı. İşletmeler bu dijital alanda yeni girişimler ortaya koymaya başladı. Her ne kadar Mertaverse’nin geleceğine dair kesin bilgi verilmesi zor olsa da teknoloji ve iş dünyasının ona yönelik iyimser bakışı her kesimde merak duygusu uyandırdı. Müslümanlar dahi Metaverse “caiz midir değil midir?” gibi sorulardan ziyade Metaverse’de bunu yapmak caiz midir, şunu yapmak caiz midir? şeklinde sorular sormaya başladılar.

Geçen günlerde Meta’nın (Facebook’un) test Metaverse platformuna giren bir kadının birçok erkek tarafından toplu tecavüze uğraması olayı gündeme düştükten sonra platformun ahlak boyutu sorgulanmaya başlandı. Doğrusu bu platformun ahlak ve hukuk kavramları konusundaki bakış açısının ne olduğu ciddi bir merak konusudur. “Tecavüz” olayından sonra avatarlar arasında “minimum mesafe” uygulamasını getiren Meta’nın diğer konularda nasıl bir yol izleyeceği merak ediliyor. Mesela insanlar Metaverse’de yaptıkları kanunsuz eylemlerden sorumlu tutulacaklar mı? Bu tarz soruların cevapları sanırım zaman içerisinde ortaya çıkacak.

Fakat şimdiden dinimizle doğrudan alakalı olabilecek birtakım soru ve sorunlarla ilgilenmekte fayda var. Günümüzde “Hocam, Metaverse’de cemaatle namaz kılınabilir mi?” gibi soruların hocaların telefonlarına düşmeye başladığı kesindir. Zaten “Metaverseli hac” meselesi konusunda televizyon programı bile olmuştur. Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı birkaç gün önce bunun gerçek haccın yerini tutmayacağını belirtmiştir. İşte bu tarz soruların bu şekilde net ve açık cevabı olmalı ki ibadetleri hedefinden saptırarak fitne çıkarmak isteyenlere imkân sunulmasın. Elbette bu tür soru ve sorunlara cevap ve çözümler üretilirken yeterli dinî bilgiye sahip olmak gerekmektedir. Metaverse gibi hususları hem teknik açıdan hem de sosyo-psikoloji açısından ele almak ortaya daha sağlam hükümlerin konulmasına olanak sağlayacaktır. Yoksa ipini koparan herkes sözde araştırmalarıyla karşıt fetva vermeye başlar. Böylece hem insanları yanlışa götürür hem de din üzerinden para ve şöhret kazanır.

Bunlardan söz ederken yine Metaverse ile ilgili bir diğer önemli hususa bakalım. Metaverse henüz sağlam bir alt yapı üzerinde oturtulmamış olabilir. Hatta teknoloji dünyasının bir kesimi ona alaycı yaklaşıyor diyebiliriz. Mesela Web 2.0 (sosyal medya, blog, vikiler vs.) hayatımıza girdiğinde iki tarafı keskin kılıç olarak kabul edildi. Bu yüzden Metaverse de dahil olmak üzere insan hayatını etkileyen her türlü teknolojik gelişme ile Müslümanlar olarak ilgilenmek ve bu konularda yeterli bilgi birikimine sahip olmak zorundayız. Aksi taktirde meydana gelen gelişmelerin faydalı yönlerinde istifade edemediğimiz gibi zararlarından da korunamayız.

Metaverse konseptini savunanlarının beklentileri gerçekleşirse çalışma, sosyalleşme ve hayatın birçok yönünün çevrimiçi olması yaşam şeklimizde köklü değişimler meydana getirebilir.

Yani son yıllara kadar konseptinin çoğu oyun platformlarıyla ilişkili olan Metaverse teknolojisinin, ileride evrensel bir iletişim ve etkileşim platformu olması bekleniyor. Söz konusu oyunların çocuk ve ergenler tarafından kullanılıyor olması bu beklentiyi daha da güçlendiriyor. Dolayısıyla Müslümanlar olarak bu teknolojiye yönelik araştırma ve çalışmalarımızın olması gerekiyor.

Bu platform üzerinde malayani soru ve tahminlerle meşgul olmak yerine kendimizi, yakınlarımızı ve tüm Müslümanları bu platformdaki olası kötülüklerden menetmek ve gerekirse bu alandan nasıl faydalanmamız gerektiğine yönelik interdisiplin çalışmalarımızı derhal devreye sokmak zorundayız.

Geldiğimiz noktada Metaverse, beklenen etkinlikleri geliştirme sürecinin çok uzağındadır ve temel teknolojide dev bir desteğe ihtiyaç duymaktadır. Bununla birlikte Metaverse’nin şimdiki evresinde dahi eğitim, savunma, eğlence, ticaret gibi sektörlerde kullanımı ciddi anlamda artmaktadır. Bu yüzden eğitim sektöründeki Metaverse uygulamalarını, alt yapısı ve içerikleriyle birlikte geliştirme açısından ülkece ciddi adımlar atılmalıdır. Bu tarz programlarımız olmazsa gelecekte eğitim kurumlarımız içerik ithaline maruz kalabilir.  

Bugün savunma alanında Tactical Augmented Reality (TAR) ve Synthetic Training Environment (STE) gibi stratejik ve eğitici Metaverse uygulamalarının kullanıldığını görebiliyoruz. Bu yöndeki Metaverse teknoloji gelişmeleri, ülkelerimizin savunma kapasitesini attırma konusunda önemli faydalar sağlayabilir.

Metaverse’nin gerçekten bir devrim mi olacağı yoksa sadece teknoloji ve oyun meraklılarının ilgi göstereceği bir alan mı olacağını zaman gösterecek. Fakat şu var ki durum ne olursa olsun Metaverse ya kısmen ya da topyekûn bir şekilde hayatımızı etkileyecek. Dolayısıyla ondan gelebilecek zararlardan kurtulmak ve yararlarından faydalanmak en önemli meselemiz olmalıdır.