Helal Endüstrisi üzerine kritik bir Analiz

Mohammad Nadimur Rahman

İslam, insan yaşamının tüm yönlerini kapsamaktadır ve her şeye helal ve haram noktasından bakmaktadır. Dolayısıyla şeriatta insanla ilgili her şey, ana hatlarıyla ya olur ya da olmaz şeklindedir.  Bu düzenleme; yeme, içme gibi temel ihtiyaçlar başta olmak üzere yaşamın bütün alanlarını kapsamaktadır. Dolayısıyla İslam sosyal, ekonomik ve kültürel alanların bütününü kuşatan bir yaşam tarzı ortaya koymaktadır. Müslüman olmayan ülkelerde yaşayan nüfus da dahil olmak üzere dünya çapında yaklaşık 2 milyar inananı olan İslam dini, dünyanın en hızlı büyüyen dini olarak kabul edilmektedir. Müslümanların çok etnikli ve uluslararası bir varlığa sahip olmaları helal ürün ve hizmetlere olan talebin artmasına neden olmuştur. Çünkü Müslümanlar haramdan kaçınmakta ve helal talep etmektedirler. İnsanlar helal kavramını genellikle sadece yiyecek ve içeceklerle ilişkilendirir. Fakat moda, kültür, ekonomi, bankacılık ve finans gibi birçok alan da helal kavramı çerçevesinde değerlendirilmek zorundadır.

Müslümanların çok uluslu varlığından, helal endüstrisine talebi arttırmaktadır. Çünkü Müslümanlar uluslararası pazarın önemli bir parçası durumundadır.  Bu yüzden gayrimüslimler de dahil olmak üzere birçok sektörde hizmet veren dev firmalar, çeşitli ürün ve hizmetlere helal alternatifler üretmeye çalışıyorlar. Bazı istatistiksel verilere göre, helal pazarı dünya çapındaki ticaretin neredeyse yüzde 18'ini oluşturmaktadır. Ancak helal pazar olarak sunulan ürünleri kimin ürettiği ve bu pazarlarda ne üretildiği sorusu her zaman akılları kurcalamaktadır. Müslüman alıcıları cezbetmeye çalışan ünlü küresel markaların, helal pazardaki hisselerin yaklaşık yüzde 10'una sahip olduğu düşünüldüğünde bu tarz sorular daha da önemli hale gelmektedir.

Helal Gıda

Helal endüstrisinin en önemli sektörlerinden biri olan helal gıda sektörü gayrimüslim ülkelerde o kadar popüler hale geldi ki, araştırmalar gayrimüslimlerin de helal gıdaları yemeyi tercih ettiğini göstermektedir. Bu artan talebin sonucu olarak birçok gayrimüslim işletme de helal gıdaya yönelmektedir. Hatta 2010 yılında Amerika'da yaklaşık 20 milyar dolarlık helal ürün satıldığı ifade edilmektedir.

Helal Turizm

Helal endüstriler arasında kültür ve turizm de yer almaktadır. Bu sektör her türlü turistik konaklama, seyahat ve tatil faaliyetleri içermektedir. BAE gibi bazı Müslüman ülkelerde alkol, kumar, bar ve İslam'da yasaklanan diğer şeylerin er almadığı İslami oteller giderek yaygınlık kazanmaktadır. Böyle yerlerde kadın erkek için ayrı spor salonları ve yüzme havuzları bulunur. 2022'de BAE'de helal turizm hizmeti verebilmek amacıyla yaklaşık 1,9 trilyon dolar harcanmıştır. Helal turizminden söz ederken havacılık sektöründeki helal alternatiflerden de söz etmek gerekir. Uluslararası uçuşlarda şuurlu Müslümanlar, yolcularına helal yiyecek ve içecekler sunan hava yollarını tercih eder (etmelidir). Dolayısıyla birçok hava şirketi; yeme-içme, namaz, tuvalet ve abdest suyu, Kuran ve dua gibi birçok konuda yolcularına hizmet vermeye çalışmaktadır. Bütün bu gelişmeler helal turizmi olumlu bir noktaya taşımıştır. Fakat yapılması gereken daha birçok şey vardır. Mesela oturma düzenleri namahrem hassasiyetine göre düzenlenebilir.      

Helal Moda

Helal moda endüstrisi de tüm dünyada artmaktadır. Giyinmek insanlığın en temel ihtiyaçlarındandır. Bu yüzden helal moda konusu başta Müslümanlar olmak üzere herkesi ilgilendirmektedir. Gayrimüslim ülkelerde helal giyime olan talebin artması, çok sayıda yerli ve yabancı markayı helal giysiler üretmeye sevk etmiştir. Bununla birlikte, "helal tarz" olarak pazarlanan birçok dizaynın aslında İslami giyim tarzıyla hiçbir alakasının olmadığını da görüyoruz. Bu yüzden bu sektörlerde İslami hassasiyete sahip, samimi üreticilerin aktif rol alması gerekmektedir. Aynı zamanda Tüketici konumunda olan Müslümanların da aynı hassasiyeti göstererek İslami tesettüre uygun olmayan ürünleri tercih etmemeleri gerekir.

Allah diyor ki:

“Dillerinizin yalan vasfetmesi ile: "Şu helaldir, şu haramdır" demeyin; aksi halde Allah'a iftira etmiş olursunuz. Şüphesiz, Allah'a karşı yalan uyduranlar asla kurtulamazlar.” (Nahl 16:116)

Helal Bankacılık

Helal finans da helal endüstrisinin ayrılmaz bir parçasıdır. İslami bankacılık ve finans sistemi de Müslüman olmayan ülkeler de dahil olmak üzere dünya çapında yayılmaktadır. KT Bank, Almanya'da 2015 yılında kurulan ve Almanya'daki diğer konvansiyonel bankalara göre daha yüksek büyüme oranına sahip ilk İslami bankadır. Ayrıca, İslami bankalar bazı Müslüman ülkelerde de hızla gelişmektedir. Dünyada 500'den fazla İslami banka bulunmaktadır. Malezya'da İslami bankaların pazar payı, tüm bankacılık sisteminin neredeyse %50'si olmaktadır. İslami bankacılık sisteminde kredi faizi ve finansman faizi yerine kâr paylaşımı uygulanmaktadır. Gayrimüslimlerin de İslami bankacılık ile işlem yapmaları teşvik edilmektedir.

Sonuç

Helal endüstrisinin tüm dünyada gelişmektedir. Fakat bu endüstride üretilen ürün ve hizmetlerin ne kadar helal olduğu hala tartışılmaktadır.  Örneğin birçok kurum, tavuk ve ineğin helal bir şekilde kesildiğini ve etlerinin helal logoları kullanılarak paketlendiğini iddia etmektedir. Fakat gerçekte et üretiminde şeriat standartlarına uymayan birçok kurum olduğu ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca helal turizmin ne kadar helal olduğu da tartışılmaktadır. Bazı “helal” spor salonlarında veya yüzme havuzlarında Müslüman kadınların avretlerini örterek erkeklerle yan yana aktivitelerini yapmalarına izin verilmektedir. Bu durumda İslam alimleri, helal olarak sunulan birçok ürün ve hizmetin ne kadar helal olduğu konusunda Müslümanların zihninde soru işareti bırakmayacak bir tarzda incelemelerde bulunması gerekmektedir. İslam alimleri tespit ettikleri eksiklikleri ürün ve hizmet üreten kurumlar ileterek bu kurumları doğru uygulamalara yönlendirmelidir. Ayrıca, helal endüstrisinin büyümesi ve dünya çapındaki tüm Müslümanlar için daha erişilebilir olması sağlanmalıdır.