Malezya'da Yeni Hükümet

Mohammad Nadimur Rahman

Malezya, çok dinli ve çok ırklı bir topluma sahip bir ülkedir. Nüfusun yaklaşık %63,5'i Müslüman olup kalanı Budizm (%18,7), Hristiyanlık (%9,1) ve Hinduizm (%1,3) gibi diğer dinlerden oluşan insanlardan oluşmaktadır. Yine ülkede farklı ırklardan insanlar söz konusudur ki, nüfusun %67,4'ü orijinal Malezyalı olsa da, nüfus Çinli (%24,6), Hintli (%7,3) ve diğer ırklardan oluşmaktadır. Malezya; Kuala Lumpur, Putrajaya ve Labuan da dahil olmak üzere 13 eyalet ve üç federal bölgeden oluşmaktadır. Federal hükümet, ülkenin idaresini esas olarak Başbakanın yönetimi altında yürütse de, her eyalette ayrı bir eyalet hükümeti olmaktadır. Ayrıca her eyalette federal parlamento gibi parlamenter sistemler de mevcuttur.

Malezya Hükümet Sistemine Bir Bakış

Genel seçimlerde Malezya, federal ve eyalet düzeyinde parlamenter demokrasi ile birleştirilmiş parlamenter sistemini takip etmektedir. Malezya'da Johor, Kedah, Kelantan, Negeri Sembilan, Pahang, Perak, Perlis, Selangor ve Terengganu olmak üzere dokuz önemli eyalette birer kral bulunmaktadır. Perlis ve Negeri Sembilan dışındaki tüm krallar 'Sultan' olarak bilinmektedir. Perlis kralı 'Raja', Negeri Sembilan kralı 'Yang di-Pertuan Besar' olarak bilinmektedir. Her beş yılda krallardan birisi Malezya’nın başına geçmektedir. Bu, Malezya'nın her yeni seçilen başbakanının atamasını yapıyor. Bir bütün olarak kralın birincil sorumluluğu ülkeye danışmanlık yapmaktır. Örneğin siyasi partiler federal bir hükümet kurmaktan başarılı olmazsa kral bir kişiyi seçebilir ve farklı eyaletlerin diğer krallarıyla görüştükten sonra onu başbakan olarak atayabilir. İşte şu an bu makamda olan kişi ise Pahang Sultanı Abdullah’tır.

Malezya'nın farklı siyasi partileri bulunmaktadır: Halk Adalet Partisi (PKR) olarak bilinen yeni atanan Başbakan Anowar İbrahim tarafından yönetilen parti, Birleşik Malay Ulusal Örgütü (UMNO) olarak bilinen milliyetçi parti, Pan Malezya İslam partisi (PAS), Demokratik Hareket Partisi (DAP) olarak bilinen Çin merkezli komünist parti ve ayrıca diğer küçük yerel ve ulusal partiler bulunmaktadır. Diğer bir parti olan AMANAH, bazı liderler ve İslam partisi (PAS)’tan ayrılan bir grup insan tarafından kurulmuştur. UMNO, Malezya'daki en eski parti olup 1957'den 2018'e kadar ülkenin Ulusal Koalisyonu (BN) olarak bilinen Malezya'daki bazı küçük siyasi partilerin ittifakıyla bağımsızlıktan iktidarda kalmıştır. 2018 genel seçimlerini kazanamasalar da 2020'de yeniden iktidara geldiler ve 2022 yılının 19 Kasım tarihine kadar başkanlıkta kalmışlardır.

Mahathir ve Anowar İttifaki

9 Mayıs 2018'de Malezya'da 14. genel seçim gerçekleşmiştir. Bu seçim sırasında, Malezya tarihinde ilk kez milliyetçi parti olan UMNO, parlamentodaki salt çoğunluğu kaybettiği için federal hükümeti kuramamıştır. UMNO'nun kaybedilmesinin ana nedeni parti içindeki bölünme olmuştur. Malezya'nın eski başbakanı Dr. Mahathir Mohammad ve diğer UMNO liderleri UMNO'dan ayrılmışlar ve BERSATU olarak bilinen başka bir siyasi parti kurmuşlar. Bu parti, UMNO'ya karşı mevcut Başbakan Anowar İbrahim'in partisi PKR ile ittifak kurmuştur ve parlamentodaki basit çoğunluk sandalyelerini kazanarak hükümeti kurmuştur. Bundan sonra, Dr. Mahathir Mohammad, neredeyse yirmi yıl sonra yeniden Malezya'nın başbakanı olmuştur. 2020 yılına kadar yönetimi başarıyla yönetebilse de hükümetin çökmesi için yönetim içinde bir iç kontrol oluşmuştur ve Mahathir Mohammad yeni kurduğu partisi BERSATU'dan ayrılmıştır. Bunun ardından yeni BERSATU lideri Muhyiddin başbakan olmuştur ve UMNO ve PAS dahil diğer partiler ona destek vermiştir. Ancak bir yıl sonra hükümet tekrar düşmüş ve ardından UMNO'nun başkan yardımcısı İsmail Sabri başbakan olmuştur.

19 Kasım 2022 seçimi

Malezya'nın 15. genel seçimi 19 Kasım 2022'de gerçekleşmiştir. Malezya tarihinde, hiçbir ittifakın federal bir hükümet kurması için gereken parlamento sandalyelerinin salt çoğunluğunu bile alamadığı olağanüstü genel seçim olarak kabul edilmiştir. Bu genel seçimlere neredeyse tüm büyük partiler farklı ittifaklar altında katılmıştır. Örneğin, yeni Başbakan Anowar İbrahim'in partisi, Umut İttifakı (PH) olarak bilinen ittifak altında DAP ve AMANAH ile ittifak kurmuştur. Milliyetçi parti UMNO, Ulusal Koalisyon (BN) olarak bilinen diğer bazı küçük siyasi partilerle koalisyon yapmıştır. İslam partisi PAS, Ulusal İttifak (PN) olarak bilinen bir ittifak olan BERSATU ile bir koalisyon kurmuştur. Ayrıca eski başbakan Dr. Mahathir Mohammad, GTA olarak bilinen küçük gruplarla başka bir ittifak yapmıştır. Ayrıca her genel seçime iki yerel koalisyon grubu daha katılmıştır. Birisi, GRS olarak bilinen Sabah merkezli yerel bir devlet siyasi koalisyonu ve diğeri GPS olarak bilinen başka bir yerel devlet Sarawak tabanlı siyasi koalisyon olmaktadır. PH ittifakının lideri yeni Başbakan Anowar İbrahim, BN'nin lideri Zahid Hamidi. PN ittifakının lideri Muhyiddin olmuştur. Başbakan Anowar İbrahim PH'nin ittifakı 81 ile en yüksek milletvekili sayısını kazanırken, PN 73 sandalye alarak ikinci olmuştur. Öte yandan bireysel siyasi partiler arasında Malezya İslam Partisi (PAS) 49 sandalye ile en fazla milletvekili çıkarmıştır, Çin komünist partisi DAP ise 40 sandalye alarak ikinci olmuştur.

Anowar İbrahim başkanlığa nasıl geldi?

Malezya'nın 15. genel seçimlerinde tüm siyasi partiler veya ittifaklar çoğunluğu elde etme asgari şartını yerine getiremediğinden, hiçbir parti veya ittifak hükümet kuramamıştır. Örneğin, Malezya'daki toplam parlamento koltuğu sayısı 222'dir ve bir siyasi partinin veya ittifakın federal bir hükümet kurabilmesi için en az 112 parlamento sandalyesi alması gerekmektedir. Ne yazık ki hiçbir siyasi parti veya ittifak bu sandalye sayısına ulaşamamıştır. Bu durumda, hükümet kurmak için ittifaklar arasında bir koalisyon kurulmalıdır. Ancak ittifakların hiçbiri birbiriyle koalisyon kuramamıştır. Örneğin, PN ittifakı PH ile işbirliği yapmak istemezken, BN bu iki ittifaktan hiçbirini desteklemek istememektedir. Bu Malezya siyasetinde büyük bir ikilem yaratmıştır. Bu aşamada, sadece Malezya'nın federal kralı hükümeti çözebilir. Kralın eyalet krallarına danıştıktan sonra Anowar İbrahim'i atadığı bir birlik hükümetinin kurulması önerilmiştir. Böylece federal kral Anowar İbrahim Malezya'nın 10. başbakanı olarak yemin etmiştir. Anowar İbrahim'in Malezya'nın 10. başbakanı olarak atanmasının ardından, ittifak BN ve GPS ve GRS de dahil olmak üzere diğer yerel ittifak grupları mevcut hükümetle işbirliği yapmayı kabul ederken, ittifak PN muhalefette olmaya karar vermiştir. Milliyetçi parti UMNO genel başkanı Zahid Hamidi, Malezya'nın başbakan yardımcılığına atanmıştır. 

Malezya'ya yeni atanan Başbakan Anowar, özellikle gençliğinde siyasi bir lider olarak dinamizmi ve karizması nedeniyle Malezya'da tanınan bir isimdir. Bu Malezya Müslüman gençlik hareketi (ABİM)’in kurucularından biri olmaktadır ve hareketin ikinci başkanı olarak görev yapmıştır. Siyasi kariyerine Malezya'nın milliyetçi partisi UMNO'ya katılarak başlamıştır. Anowar İbrahim, 1993'ten 1998'e kadar Malezya'nın başbakan yardımcısı olarak görev yapmıştır. Bu görev süresi boyunca Malezya'nın maliye bakanı olarak da görev yapmıştır. Bir maliye bakanı olarak, 1997'de meydana gelen Asya mali krizinden kurtulmada önemli bir rol oynamıştır. Ancak, dönemin başbakanı Dr. Mahathir Mohammad tarafından Anowar İbrahim hakkında yolsuzluk suçlamaları açılmıştır. 1999 ile 2004 yılları arasında işkence gördüğü iddiasıyla hapse atılmıştır. Kendi kurduğu siyasi parti Halkların Adalet Partisi (PKR) ile hapisten çıktıktan sonra siyasi olarak aktif hale gelmiştir. Yeniden siyasete atılıp parlamentoda muhalefet lideri rolünü oynamaya başlamış olsa da Anowar İbrahim hakkında yeniden eşcinsellik davası açılmıştır ve 2015'te yeniden hapse girmiştir. 2018'de Anowar, Mahathir Mohammad'in yeniden Başbakan olmasının ardından federal kraldan “kraliyet affı” alarak tekrar serbest bırakılmıştır. Hapisten çıktıktan ve aleyhine açılan tüm davaları kaldırdıktan sonra parlamento seçimlerine katılma özgürlüğüne kavuşmuştur. Daha sonra Anowar, 13 Ekim 2018'de yapılan ara seçimi kazanarak tekrar Meclis'e girmiştir. Meclis'e döndükten sonra siyasette yeniden aktif hale gelmiştir ve son görevinin sonuna kadar muhalefet lideri olarak önemli bir rol oynamıştır ve 19 Kasım 2022'de yapılan 15. genel seçimlerin ardından başbakan olmuştur.