Guyana: Güney Amerika'daki Gelecek Çatışmanın Arkasındaki Kim?

Muhammed Shaaban Ayyub*

Geçtiğimiz 3 Aralık'ta Venezuelalı Devlet Başkanı Maduro, Guyana'nın kuzeydoğusundaki Britanya Guyanası'nın üçte ikisini oluşturan Essequibo bölgesini kendi ülkesine katma amacıyla halk oylaması düzenledi. Bu bölge Atlantik Okyanusu'na dökülen Essequibo Nehri'nin büyük bir kısmını içerir. Referandum sonuçlarına göre, Venezuelalı halkın %95'i bu bölgenin ülkelerine dahil edilmesini onayladı. Maduro liderliğindeki halk, bu kampanya ile bölge işgalcilerden geri alınmalı diyor. Ancak, neden Venezuela bağımsız bir komşu ülkenin üçte ikisini ilhak etmeyi istiyor? Bu açıklama, Guyana'nın egemenliğine yapılan bir saldırı olarak algılanmaz mı?

 Gerçek şu ki, bölgenin tarihi, Venezuela'nın bu kararı almasına neden olan sebepler konusunda bize kesin bir yanıt veriyor. Tarihsel olarak, İspanyollar kıtayı çoğunlukla işgal etmiş olsalar da, daha sonra Hollanda, Fransa ve İngiltere'nin kolonileştirme süreci başladı. İspanya, Venezuela'nın Essequibo bölgesini içerdiğini düşündü ve bu bölgeyi Hollanda'dan defalarca geri adı. Ancak sonunda, 1777'de iki devlet arasında sınırların çizildiği bir anlaşma yapıldı ve Essequibo Nehri sınır olarak belirlendi.

Ancak, bölgedeki İngiliz varlığı nedeniyle, Britanya ile Hollanda 1814'te iki taraflı bir anlaşma yaparak sömürge bölgelerinin durumunu düzenlediler. Bu anlaşma uyarınca, Britanya bu bölge üzerindeki etkisini genişletti, hatta Essequibo Nehri'nin kuzeyine kadar yayıldı. Bu genişleme, Venezuela'nın o tarihten bu yana bu duruma itiraz etmesine ve Britanya'nın kontrolündeki Guyana'nın resmi olarak Britanya Guyanası olarak adlandırılmasına yol açtı.

 Bu durum, binlerce Afrikalı ve Hintliyi bölgeye getirdi ve Guyana'yı İngilizce konuşulan Britanya Milletler Topluluğu ülkeleri (Commonwealth) arasında bir ülke haline getirdi.

Ancak, Venezuela'nın Guyana'nın üçte ikisini geri almak istemesi sadece işgal edilmiş toprakları kurtarmaktan öte, bu zengin ve az nüfuslu toprakların ekonomik önemine dayanıyor. Bu küçük ülkede büyük miktarda altın ve elmas bulunmaktadır ve 2015 yılında burada dev petrol ve gaz rezervleri keşfedildi, bu da ekonomik açıdan gelişmesine katkı sağladı. Bu, Maduro liderliğindeki Venezuela'nın, ABD, İngiltere ve Batı ülkelerinin onun petrol ihracatına sıkı bir ambargo uygulamaları nedeniyle ekonomik çöküş, ulusal para değerinin düşüşü, işsizlik, yoksulluk, elektrik kesintileri, altyapı çökmeleri, yüksek enflasyon gibi büyük krizler yaşanan fakir bir ülke olması anlamına gelir.

Referandum sonuçlarıyla Venezuelalıların %95'i el konulan topraklarını geri almayı talep etmelerine rağmen, Venezuela 19. yüzyıldan bu yana devam eden mevcut duruma karşı neden şimdi ordusunu Guyana sınırına gönderdi?

Bu hareketin üç ana nedeni bulunmaktadır:

Birinci neden: Guyana'nın ekonomisi, Essequibo bölgesindeki sularda petrol keşfi sayesinde büyük ölçüde büyüdü. Geçen yıl yerel gayri safi milli hasılasının %58'ine ulaştı. 2027'de petrol üretiminin Venezuela'nın mevcut üretimine ulaşması bekleniyor, bu da Guyana'nın nüfusunun sadece 800 bin kişi olduğu göz önüne alındığında önemli bir gelişmedir. Amerikan kaynaklarına göre, Guyana, Essequibo bölgesinde Amerika'nın askeri üssünü kurmak için Amerika ile koordineli bir şekilde çalışmış ve Amerikan ve İngiliz şirketlerine bu petrolü çıkarma hakkını vermiştir. Bu durum, Venezuela hükümetinin iki ay önce Birleşmiş Milletler'e şikayette bulunmasına neden oldu.

İkinci neden: Venezuella'daki başkanlık seçimleri gelecek Ekim ayında gerçekleşecek ve Venezuela içindeki muhalefet, Maduro'nun devamı olan bu politikaya karşı birleşmiş durumda. Bu politika, önceki lider Hugo Chavez'in, ülkenin Amerika ve Batı'nın hırslarına karşı bir duvar oluşturduğu ve ağırlığını Rusya, Çin ve İran, Türkiye, Güney Afrika gibi bağımsız eğilimli ülkelerin yanına koyduğu politikanın devamıdır. Maduro, bu referandum aracılığıyla, Venezuela'nın birliğini savunan ve işgal edilmiş topraklarını geri alma zorunluluğunu vurgulayan birinci savunucu olarak seçim şansını artırmak istiyor.

Üçüncü neden: Bu neden, küresel jeopolitik çatışmaların bir parçası olarak Ukrayna, Gazze, Afrika ve Güneydoğu Asya'da yaşanan çatışma ile ilgilidir. Bu çatışma, Rusya ve Çin ile Amerika ve Batı kampı arasında bir satranç oyununun parçasıdır. Amerika, Ukrayna'daki çatışmayı Rusları zayıflatma ve yıpratma amacıyla ateşlediyse, Ruslar, müttefikleri Maduro'dan, bu savaşa yanıt olarak Britanya Guyanası'ndaki cephede savaş başlatmasını istemiş görünüyor.

Bu, Amerika ve İsrail'in Gazze'deki savaşında meşgul olduğu ve dünya çapında Çin'in ciddi bir tehdidi ile karşı karşıya kaldığı bir zamanda kullanılan bir stratejidir. Ancak, Maduro'nun ve Venezuela ordusunun Guyana'yı istila edebilme yeteneği konusunda şüpheler bulunmaktadır çünkü Britanya ve Amerika'nın askeri gücü Guyana'nın arkasında durmaktadır. Amerika, Güney Amerika'nın kıtasal güvenliğinin bir parçası olarak bu bölgeyi görmekte ve küresel düzeyde Çin'in ciddi bir genişlemesi ile karşı karşıya kalmaktadır. Eğer Guyana'da savaş çıkarsa, bu durum, Çin'in yakın gelecekte Tayvan'ı işgal etmesine neden olabilir. Bu da üçüncü dünya savaşının patlak vermesine yol açabilir.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

*Tarih ve Orta Doğu çalışmaları araştırmacısı