Filistin’in Avrupa Ülkeleri Tarafından Tanınma(ma)sı: Bu Ne Anlama Geliyor?

Ali Fahd

7 Ekim olayından bu yana, İsrail’in Gazze’deki katliamlarıyla canlanan küresel bir hareket, Filistin devletinin tanınması çağrısını yeniden güçlendirmiştir. İsrail’in Gazze’de gerçekleştirdiği katliamlar, daha önce benzeri görülmemiş bir şekilde birçok ülkeyi Filistin’i tanıma eğilimine itmiştir. Haziran 2024 itibariyle Filistin devleti, 13’ü Avrupa ülkesi olmak üzere Birleşmiş Milletler üyesi 193 ülkeden 145’i tarafından egemen bir devlet olarak tanınmaktadır. İspanya, İrlanda ve Norveç’in ortak tanıma kararı, Batılı ülkelerin uzun süredir Filistin devletinin ancak İsrail ile müzakere edilmiş barış görüşmeleri yoluyla kurulabileceği yönündeki tutumunu tersine çevirmiştir.

İsrail’in Gazze Soykırımının Batı Ülkelerindeki Sosyal ve Siyasi İstikrar Üzerindeki Etkisi

İsrail’in Gazze’ye açtığı savaş, Batı’nın büyük ilgisini çekmektedir. Çünkü savaşın sonuçları dünya düzenini istikrarsızlaştırabilir. Orta Doğu’nun doğal kaynaklar bakımından zengin olması da bu bölgeyi önemli kılan bir diğer faktördür. Orta Doğu’daki savaşlar tarihsel olarak sıklıkla petrol fiyatlarında artışa neden olmuştur. Çünkü bölge küresel enerji üretimine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır.

Savaşın küresel mali piyasalar üzerindeki etkisi, savaşın süresine ve büyük devletlerin savaşa katılımına bağlı olacaktır. Savaşın devam etmesi halinde İsrail ile doğrudan ticari bağları olan ülkelerin daha fazla etkilenmesi muhtemeldir. Durumun kötüleşmesi veya çözümsüz kalması halinde ABD, Kanada, Meksika, AB, Türkiye, MERCOSUR bloğu ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği üyeleri de dahil olmak üzere birçok ülke daha ciddi ekonomik yansımalar, ticaret kesintileri ve finansal piyasalarda değişikliklerle karşı karşıya kalabilir. Ayrıca dolaylı ekonomik bağlantıları olan ülkeler de dalgalanan petrol fiyatlarından ve daha geniş çaplı ekonomik istikrarsızlıktan etkilenebilir. Bu çatışma doğrudan ya da dolaylı olarak küresel çapta hemen her ülkeyi etkileyebilir. Ayrıca savaş, özellikle kayda değer Yahudi ve Müslüman nüfusa sahip Batı ülkelerinde sosyal-politik huzursuzluk ve ulusal istikrarsızlığa yol açabilir. Hiçbir ülke bu tür durumlara isteyerek müsamaha göstermez.

Avrupa Ülkelerinin Filistin’i Tanıması

27 Ekim 2023’te Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Gazze Şeridi’ne yardım çağrısında bulunmuş ve İsrail ile Hamas’ı çatışmaları durdurmaya davet etmiştir. Oylamada aralarında İsrail, ABD, Avusturya, Macaristan ve Hırvatistan’ın da bulunduğu 14 ülke karara karşı oy kullanırken 120 ülke destek vermiştir. 45 ülke ise çekimser kalmıştır. Filistin’in BM tarafından egemen bir devlet olarak tanınmaması nedeniyle oylamada çekimser kaldığını hatırlatmakta fayda var.

ABD’nin yanı sıra İsrail’e destek veren Batılı ülkeler arasında Fransa, İngiltere, İtalya, Almanya, Avustralya, Kanada ve Yeni Zelanda yer almaktadır. Bu ülkeler İsrail’e desteklerini ifade ederken Hamas’ı da kınamışlardır. Ayrıca Avrupa Birliği de İsrail’in meşru müdafaa hakkını destekleyen bir bildiri yayınlayarak Filistin’e geçmişte olduğu gibi mali destek ve insani yardım sağlamaya devam edeceklerini açıklamıştır. Dolayısıyla, Filistin’in bağımsızlığını destekleyen sadece birkaç Batılı ülke vardır.

Her ne kadar Birleşmiş Milletler’e bağlı birçok ülke Filistin devletini tanımış olsa da önde gelen Batılı güçlerin hiçbiri aynı yolu izlememiştir. Ancak Batı dünyası şu anda, özellikle devam eden savaş nedeniyle uluslararası düzende ideolojik bir değişim ve istikrarsızlıkla karşı karşıya kalmaktadır. İsveç, Kıbrıs, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Slovakya, Romanya ve Bulgaristan, 7 Ekim’deki saldırılardan önce Filistin’i devlet olarak tanıyan AB ülkeleri arasında yer almaktadır. Mayıs 2024’te ise İspanya, İrlanda ve Norveç Filistin’i resmen devlet olarak tanımıştır. Slovenya Haziran 2024’te Filistin devletini tanıyan en son Avrupa Birliği ülkesi olmuştur. Malta da hemen olmasa da aynı adımı atacağını belirtmişti. Birleşik Krallık ve Avustralya da Filistin’i tanımayı düşündüklerini açıkladılar. Bu arada Fransa, böyle bir hamle için şu an ideal bir zaman olmadığını açıkça ifade etti. İki devletli bir çözüme ancak diyalog yoluyla ulaşılabileceğinin altını çizerek tek taraflı bir yaklaşıma karşı çıkan Almanya, ABD’den sonra İsrail’in en büyük destekçisi olmaya devam etmektedir.

Değerlendirme ve Sonuç

Filistin’in önde gelen Avrupa Birliği ülkeleri tarafından tanınması, 1948 sonrası Filistin kurtuluş hareketi tarihinde önemli bir değişime işaret etmektedir. Bu, diğer Avrupa Birliği ülkelerini de aynı şeyi yapmaya teşvik etmek için kasıtlı bir çaba olarak nitelendirilebilir. İspanya, İrlanda ve özellikle de uzun bir diplomasi ve barış yapma geçmişi olan Norveç’in son müşterek hamlesi, diğer Avrupa Birliği üyelerinin Filistin devletini tanıma sürecini hızlandırabilir. Bu da İsrail’i daha da izole ederek ilave Birleşmiş Milletler kararlarının alınmasına yol açabilir. Bu tür gelişmeler çatışmaya müdahil olan ılımlı güçlere güçlü bir mesaj göndermektedir. Avrupa Birliği ülkeleri tarafından yapılan son tanımalar, Birleşmiş Milletler tarafından 1947’de kabul edilen iki devletli çözümün ilerletilmesinde kritik bir adım olarak tasvir edilmekte, siyasi ve diplomatik kanallar aracılığıyla ateşkesin teşvik edilebileceği ima edilmektedir.

Çatışmanın önemli uluslararası sonuçlara yol açabileceğini kabul etmekte fayda var. Uluslararası düzendeki olası değişim konusu bu belirsizliklerin ortasında ortaya çıkmaktadır. Çin gibi ülkeler tarafından temsil edilen Doğu, Batı’nın tepkisindeki herhangi bir zayıflıktan faydalanmak için fırsat kolluyor ve BRICS şimdiden İsrail’i eleştirmektedir. Batılı ülkelerin bu sorunları müzakere etme kapasitesi sadece kendi kaderlerini belirlemekle kalmayacak, aynı zamanda küresel siyasetin dinamiklerini ve kamuoyunu da etkileyecektir. Dahası, devam etmekte olan çatışma Batılı ülkelerdeki siyasi partilerin iç bölünmelerini şiddetlendirme potansiyeline sahiptir.

Filistin meselesinde incelenmesi gereken bir diğer önemli konu da uluslararası sistemdeki temel aksaklıklardır. Tüm Avrupa ülkeleri Filistin’in devletliğini tanısa bile, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin beş daimî üyesinden herhangi birinin bunu reddetmesi durumunda Filistin’in küresel ölçekte savunmasız kalacağını görüyoruz. Bu sistem, eşitlik ve kendi kaderini tayin hakkı ilkelerini zayıflatarak şu soruyu gündeme getiriyor: “Neden bir varlığın özgürlüğü başka birinin iradesine bağlı olsun?” Bir varlığın özgürlüğü ve tanınması başkalarının inisiyatifine tabi olmamalıdır. Buna rağmen başlıca Avrupa ülkelerinin gerçekleştirdiği tanımalar, Filistinliler için önemli bir zaferi temsil etmektedir. Filistinliler bu tanımaları, özellikle Gazze’deki insani felaketle ilgili mevcut uluslararası tepki göz önüne alındığında, mücadelelerine küresel meşruiyet kazandıran bir adım olarak değerlendirmektedir. Bu arada, İsrail bu tanımaları hiçbir şekilde hoş karşılamamaktadır ve Filistin’i açıkça tanıyan ülkelerden büyükelçilerini geri çekmektedir. Ancak, mevcut bir Filistin devleti potansiyelini tanıyan ülkelerin sembolik önemi, Filistinlilerin itibarını uluslararası alanda yükseltmeye devam edecek ve barış müzakerelerine başlanması için İsrail üzerindeki baskıyı arttıracaktır. Filistin’i tanıyan Avrupa ülkelerinin İsrail’e uyguladığı diplomatik baskı, iki taraf arasındaki düşmanlıkların sona erdirilmesine yönelik olumlu katkılarını temsil etmektedir; zira hiçbir ulus tarihin yanlış tarafında yer almak istemez.

Kaynakça

AJLabs. (2024, June 30). Israel-Gaza war in maps and charts: Live tracker. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/longform/2023/10/9/israel-hamas-war-in-maps-and-charts-live-tracker

Government of Slovenia. (2024, June 5). Slovenia recognises the Palestinian Authority. Retrieved June 19, 2024, from https://www.gov.si/en/countries/the-state-of-palestine/#:~:text=Slovenia%20recognises%20the%20Palestinian%20Authority,cooperation%20with%20the%20Palestinian%20authorities.

Nichols, E. M. a. M. (2023, October 28). Revealed: The European countries that voted for, and against ceasefire in Gaza as Israel launches ground invas. Irish Independent. https://www.independent.ie/irish-news/revealed-the-european-countries-that-voted-for-and-against-ceasefire-in-gaza-as-israel-launches-ground-invasion/a24545029.html.

THE ASSOCIATED PRESS. (2024, May 28). Why do recognitions of a Palestinian state matter? | AP News. AP News. https://apnews.com/article/israel-hamas-war-palestinian-state-recognition-what-to-know-ed18d4cc50b20c8238e0de0068080eb0

Universidad de Navarra. (2024, Januray 1). War in Palestine and its impact on Western countries. Global Affairs. Retrieved June 18, 2024, from https://en.unav.edu/web/global-affairs/war-in-palestine-and-its-impact-on-western-countries#_ftn25

Wikipedia contributors. (2024, July 1). International recognition of the State of Palestine. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/International_recognition_of_the_State_of_Palestine