Bangladeş: Şeyh Hasina’nın Düşüşü ve Yeni Geçici İktidardan Beklentiler

Mohammad Nadimur Rahman

Bangladeş’in Şeyh Hasina’nın iktidar partisi olan Bangladeş Avami Lig, 5 Ağustos 2024 tarihinde ülke genelindeki öğrencilerin rejimin istifasını talep ederek sokağa dökülmesinin ardından iktidardan çekilmek zorunda kaldı. Rejimin devrilmesinin ardından, 8 Ağustos 2024 tarihinde Nobel ödülüyle ülkece şöhret kazanan Dr. Muhammed Yunus liderliğinde yeni bir geçici hükümet kuruldu. Dr. Yunus, bu geçici hükümetin baş danışmanı olarak görev yaparken, emekli ordu mensupları, hükümet memurları ve iki öğrenci temsilcisi gibi siyasi olmayan diğer isimler de belirli bir süre danışman olarak görev alacak. Bütün bu olaylar nasıl oldu ve önümüzdeki günlerde neler bekleniyor?

İktidarın Düşüşüne giden yol

Temmuz 2024'ün başından itibaren tüm öğrencilerin organize ettiği kontenjan hareketi, Bangladeş hükümetinin istifası için büyük bir harekete dönüştü. Ülkenin dört bir yanındaki protestocular, 5 Ağustos 2024 tarihinde başkent Dakka'ya yönelerek, Gonobhaban olarak bilinen başbakanlık karargahına doğru yürüyüşe geçtiler. Bu harekete ‘adalet yürüyüşü’ adı verdiler. Protestocular, bu yürüyüşle başarılı olarak, hükümetin sonunu getiren Gonobhaban'a girmeyi başardılar.

Şeyh Hasina iktidarına karşı sadece ülke içinde değil, uluslararası alanda da geniş bir tepki vardı. Orta Doğu, Malezya, Singapur ve diğer ülkelerde yaşayan Bangladeşli akrabalar, hükümete karşı düzenlenen protestolara destek vermek amacıyla önemli bir adım attılar. Yurt dışında bulunan Bangladeşli işçiler, hükümeti devirmek için yapılan eylemlere katkıda bulunmanın bir parçası olarak, Bangladeş’e para göndermeyi durdurduklarını açıkladılar. İşçiler, mevcut rejim istifa etmediği sürece ülkeye para göndermeyi kesmeye karar verdiler.

Bu para transferleri, Bangladeş için büyük bir ekonomik büyüme ve döviz rezervi kaynağıdır. Dolayısıyla, para transferlerinin azalması göç gelirinin de büyük ölçüde düşmesine neden oldu. Örneğin, 19-24 Temmuz tarihleri arasında göç geliri, 1-18 Haziran arasında her gün yaklaşık 70 milyon dolar iken, bu dönemde de 70 milyon dolara geriledi. Bu durum, işçilerin bu şekilde para göndermeyi sürdürmeleri halinde, Bangladeş’teki para transferi sektörünün ciddi şekilde çökeceğini gösteriyor.

Ancak bu sadece başlangıçtı. Protestocuların yanı sıra, genel halk da Gonobhaban'a gelerek mevcut rejimin devrilmesini talep etti. Halk, rejimin sona erdiğini göstermek için parlamento binasına da girdi. Tüm millet, adeta yeni bir bağımsızlık günü yaşamışçasına bu tarihi anı büyük bir coşkuyla kutladı. Bunun yanı sıra, hükümetin çöküşünün ardından işçiler, para transferlerini yeniden başlattı ve sektör, eski gücüne yeniden kavuşuyor.

Şeyh Hasina’nın İktidarında Kanlı olaylar

Bangladeş Avami Lig, daha önce 1973 ve 1996 yıllarında iktidara gelmişti. Ancak, 2008 sonunda gerçekleştirilen tartışmalı seçimlerin ardından, 15 yıl boyunca kesintisiz bir şekilde iktidarda kaldı. Bu iktidarda kan dondurucu olaylar bitmeyi bilmiyor. Göreve geldikten kısa bir süre sonra, 25-26 Şubat 2009 tarihlerinde Dakka’daki Pilkhana’daki BDR karargahında büyük bir ayaklanma patlak verdi. Bu olay, esas olarak Bangladeş’in sınırlarını korumakla görevli paramiliter güç olan Bangladeş Tüfekleri’nin (BDR) bir bölümü tarafından gerçekleştirilen bir isyan olarak tarihe geçti. İsyan sırasında, isyancı BDR askerleri Pilkhana’daki karargâhı ele geçirerek 57 ordu komutanı ve 17 sivili acımasızca öldürdü.

Bu toplu katliamın arkasında hükümetin bir rolü olup olmadığına dair kesin bir kanıt bulunmamakla birlikte, bazı kaynaklar başbakan ve diğer önemli yetkililerin, acil yardım için BDR karargahından yapılan birkaç aramaya rağmen telefonu açmadığını öne sürdü. Eğer bu saldırı önceden engellenmiş olsaydı, bu kadar büyük bir can kaybı yaşanmayabilirdi. BDR, Bangladeş sınırlarını korumaktan sorumlu yarı askeri bir güç olarak görev yapıyordu. 2010 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle, Sınır Muhafızları Bangladeş Yasası kapsamında adı Sınır Muhafızları Bangladeş (BGB) olarak değiştirildi.

Muhalefete baskı

Şeyh Hasina'nın liderliğindeki Avami Lig hükümeti, iktidara geldikten sonra muhalefete yönelik baskılarını artırdı. Özellikle, Bangladeş'teki en büyük İslam partisi olan Bangladeş Cemaati-i İslami'ye karşı sert bir tutum sergilendi. 2010 yılının ortalarından itibaren, Cemaat'in genel başkanı ve diğer üst düzey liderleri çeşitli suçlamalarla tutuklandı. Dini duygulara zarar verme, vandalizm ve kitlesel imha gibi suçlamalarla hedef alınan bu liderler, uzun süreli hapis cezalarına çarptırılmak istendi.

Bu liderler, 1971'deki kurtuluş savaşı sırasında insanlığa karşı suç işledikleri gerekçesiyle yargılanmaya başlandı. Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi büyük uluslararası insan hakları kuruluşları, yargılamadaki şeffaflık eksikliğini sürekli olarak sorgulasa da, hükümet, Cemaat'in üst düzey liderlerini birbiri ardına idam ederek bu süreci devam ettirdi

İktidardaki Avami Lig hükümeti, muhalefet liderlerine karşı oldukça sert ve acımasız bir tavır sergiledi. Hükümet, muhalefet liderlerini kaçırarak onları ortadan kaybetti ve böylece kimsenin hayatta olup olmadıklarını bilmesi mümkün olmadı. Bazı liderler sağlıklı bir şekilde geri dönerken, diğerleri ölü olarak bulundu. Geriye kalanların hayatta olup olmadığı ise bilinmemektedir.

Örneğin, Cemaat-i İslami'nin öğrenci kanadı olan Şibir'in iki lideri İbnül Parvez ve Şecib polis tarafından kaçırıldı ve cesetleri daha sonra sokakta bulundu. Kaçırılan bu iki liderin oğulları, mevcut rejimin devrilmesinden sonra hayatta ve sağlıklı olarak bulundu. Ancak, yaklaşık sekiz yıl boyunca, babalarının hayatta olup olmadıkları hakkında kesin bir bilgi yoktu. Benzer şekilde, birçok muhalefet liderinin aileleri, sevdiklerinin hayatta olup olmadığını hala belirsizlik içinde yaşıyor.

Kontenjan hareketi, rejimin iktidardan düşmesini tetiklemiş olsa da, ülke genelindeki öğrenciler 29 Temmuz 2018’de bir kez daha hükümete karşı ayaklandı. Bu kez, yoldan geçen insanlar için yol güvenliğinin sağlanmasını talep ediyorlardı. Protesto, iki öğrencinin bir trafik kazasında ölmesi ve 10 öğrencinin yaralanmasıyla başlamıştı.

Bu olay, polis ve Avami Lig'in öğrenci kanadı Bangladeş Chattra Lig’in saldırıları sonucu büyüdü. Sonuç olarak, 97 öğrenci tutuklandı ve yaklaşık 200 kişi yaralandı. Öğrenciler, yol güvenliğinin sağlanmasını, sıkı trafik kuralları ve düzenlemelerin uygulanmasını ve trafik kurallarına uymayanların cezalandırılmasını talep ettiler.

Hükümet, yeni trafik kurallarını uygulama, trafik haftası ilan etme ve otobüs şoförlerinin işe alım ve maaş şemasını değiştirme kararını aldıktan sonra, öğrenciler 8 Ağustos 2018’de protestoyu durdurmayı kabul ettiler.

Hasina Sonrası Bangladeş’i Neler Bekliyor?

Hasina rejiminin devrilmesinin ardından hem ülke içinde hem de dışında yaşayan Bangladeşliler büyük bir sevinç yaşamakta. Peki, milletler Dr. Muhammed Yunus liderliğindeki yeni geçici hükümetten ne bekliyor? Yeni iktidardan beklentiler, temel hakların, insan haklarının ve adaletin güvence altına alınmasıdır. Ayrıca, eğitim özgürlüğü, din özgürlüğü, konuşma özgürlüğü ve ifade özgürlüğünün sağlanması da talep edilmektedir.

Yeni rejim, bu temel medeni hakları ve özgürlükleri koruma ve güvence altına alma konusunda başarılı olursa, tüm milletlerin güvenini kazanma şansına sahip olacaktır. Halk, bu yeni dönemin, adil bir yönetimin başlangıcı olmasını umut ediyor.