Vefat yıl dönümünde Kanuni Sultan Süleyman'ı an(la)mak

 Semiu Babatunde ILORI

7 Eylül 1566’da, tarihe damgasını vuran Osmanlı Devleti’nin onuncu padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın vefatını yad ediyoruz. Kırk yılı aşkın bir süre tahtta kalan Süleyman, fetihler, kültürel gelişmeler ve idari reformlarla dolu altın bir döneme imza atmıştır. Viyana kapılarından Kızıldeniz kıyılarına kadar genişleyen bu büyük imparatorluk, modern dünyanın şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bugün onun vefatını anarken, aynı zamanda dünya tarihine kalıcı etkisini de kutluyor; ihtişamlı saltanatıyla bizlere ilham veren bu büyük liderin hayatını ve zamanını yeniden hatırlıyoruz.

Doğum, Erken Dönem Yaşam ve Katılım

Süleyman, 6 Kasım 1494’te Trabzon’da Sultan I. Selim ve Hafsa Sultan’ın oğlu olarak dünyaya geldi. Osmanlı Devleti’nin en yetkin âlimlerinden İslam hukuku, edebiyat ve askeri stratejiler üzerine eğitim alarak ayrıcalıklı bir çocukluk geçirdi. Genç yaşlardan itibaren Süleyman’ın entelektüel merakı ve dil becerileri ön plana çıktı; Türkçe, Arapça, Farsça ve Yunanca dahil olmak üzere birçok dili akıcı şekilde konuşabiliyordu.

Babası I. Selim’in 1520’de vefatının ardından, henüz 25 yaşındayken Osmanlı Devleti’nin onuncu sultanı olarak tahta geçti. Bu genç yaşına rağmen Manisa’daki valilik görevi ve İran seferinde ordunun komutanlığını üstlenmiş, yönetim ve askeri konularda ciddi tecrübeler kazanmıştı.

Tahta çıkar çıkmaz, hem içteki güç mücadeleleri hem de Avrupalı devletlerden gelen tehditlerle karşı karşıya kaldı. Ancak Süleyman, imparatorluğun sınırlarını genişletme ve gücünü pekiştirme arzusuyla hareket eden kararlı, yetenekli ve hırslı bir lider olduğunu hızla kanıtladı. Bu başarılarından dolayı “Muhteşem” unvanını kazanarak tarihe geçti.

Askeri Seferler ve Fetihler

Süleyman’ın askeri seferleri, Osmanlı Devleti’nin gücünün ve genişlemesinin zirvesini simgeleyen efsanevi başarılardır. Doğu Avrupa’da stratejik bir kale olan Belgrad’ı (1521), Ege Denizi’nde önemli bir ada olan Rodos’u (1522), Safevi İmparatorluğu’nun başkenti Bağdat’ı (1534), Macaristan’ın başkenti Buda’yı (1526) fethetmiş ve Habsburg başkenti Viyana’yı (1529) kuşatarak imparatorluğu büyük zaferlere taşımıştır.

Süleyman’ın askeri reformları ve yenilikleri, Osmanlı ordusunun modernizasyonunda önemli bir rol oynamıştır. Orduda yeni silahlar ve taktikler kullanılmasının yanı sıra, seçkin bir piyade birliği olan Yeniçeri Ocağı’nın genişletilmesi, askeri başarıların arkasındaki önemli unsurlardan biriydi. Ayrıca, Fransa ve Venedik gibi uluslarla kurduğu stratejik ittifaklar da bu fetihlerde belirleyici olmuştur.

Süleyman’ın askeri zaferleri yalnızca imparatorluğun sınırlarını genişletmekle kalmamış, aynı zamanda İslam kültürünü, etkisini ve ticaret ağını yayarak Osmanlı İmparatorluğu’nu dünyanın baskın güçlerinden biri haline getirmiştir.

İdari ve Yasal Reformlar

Süleyman’ın saltanatı, gücü merkezileştirme, adaleti teşvik etme ve etkin bir yönetim sağlamaya yönelik önemli idari ve yasal reformlarla şekillenmiştir. Bu reformların en dikkat çekici olanları şunlardır:

• Osmanlı hukukunu standartlaştıran kapsamlı bir yasa kodu olan Kanunname’nin oluşturulması,
• Merkezi bir danışma organı olarak Divan-ı Hümayun kurulması,
• İl idaresinin yeniden düzenlenmesi ve daha etkin bir yönetim yapısının kurulması,
• Liyakate dayalı atamaların teşvik edilmesiyle kayırmacılığın ve yolsuzluğun azaltılması.
• Bu reformlar, Osmanlı Devleti üzerinde geniş kapsamlı ve kalıcı etkiler bırakmıştır:
• Devletin kurumları ve bürokrasisi güçlendirilmiş,
• Sosyal adalet ve yasalar önünde eşitlik ilkeleri yaygınlaştırılmış,
• Ekonomik ve idari verimlilik artırılarak, Osmanlı yönetimi daha sürdürülebilir hale getirilmiştir.

Sultan Süleyman’ın bu reformları, onun etkili yönetime olan bağlılığını ve müreffeh, adil bir imparatorluk vizyonunu ortaya koymaktadır.

Kültürel ve Mimari Mirası

Süleyman’ın saltanatı, Osmanlı’nın en parlak dönemlerinden biri olarak kültürel ve mimari alanda önemli başarılara sahne olmuştur. Onun himayesinde gelişen bu dönemin mirası, günümüze kadar ulaşan pek çok ikonik eseri kapsar: 

• Mimar Sinan tarafından tasarlanan, Osmanlı mimarisinin başyapıtlarından biri olan Süleymaniye Camii, 
• Süleyman döneminde genişletilen ve yenilenen Topkapı Sarayı, 
• Şair Fuzuli ve hattat Ahmed Karahisari gibi dönemin ünlü sanatçılarına sağlanan himaye, 
• Osmanlı İmparatorluk Orkestrası’nın kurulması, müzik ve sahne sanatlarının teşvik edilmesi. 

Süleyman’ın kültürel başarıları, yalnızca Osmanlı İmparatorluğu üzerinde değil, tüm dünyada kalıcı bir etki bırakmıştır. Sanat ve mimariye olan desteği, Osmanlı kültür ve kimliğinin yayılmasını sağlarken, aynı zamanda topluluk içinde ortak değerler ve aidiyet hissini pekiştirmiştir. Bu başarılar, devletin zenginliğini ve prestijini dünyaya sergilemiştir.

Kişisel Yaşam ve İlişkiler

Süleyman’ın kişisel yaşamı, aile içi dinamiklerle şekillendi. Lehistan’dan esir olarak gelip kraliçeliğe kadar yükselen eşi Hürrem Sultan’a duyduğu derin sevgiyle tanınır. Günümüzde bu ilişki ile ilgili birtakım efsane ve yanıltıcı bilgilerin yayıldığı da biliniyor. Taht kavgası içinde geçen aile çatışmaları, başta oğulları Mustafa ve Bayezid’in trajik sonları ve Hürrem Sultan’ın ölümü gibi ağır kayıplar, Süleyman’ın saltanatında derin yaralar açmış olsa gerek.

Miras ve Etki

Süleyman’ın mirası, sadece askeri fetihler ve idari reformlarla sınırlı kalmamış, Osmanlı Devleti’nin genişlemesi ve modern Orta Doğu’nun şekillendirilmesinde silinmez bir iz bırakmıştır.

Sanat, edebiyat ve mimari alanlarında yaptığı hamleler, İslam kültürüne önemli katkılar sunarken; Sünni İslam’ın hem dini hem de siyasi bir kimlik olarak daha da pekiştirilmesi onun dönemiyle özdeşleşen bir başka mirastır. Harem’in ve yeniçeri teşkilatının artan rolü, Osmanlı Devleti’nin iç dinamiklerini yeniden şekillendiren unsurlar olmuştur.

Süleyman’ın etkisi, Osmanlı İmparatorluğu’nu baskın bir dünya gücüne dönüştüren vizyoner liderliği, askeri genişlemeyi idari reformlarla dengeleyen stratejik aklı ve Osmanlı sanat ve edebiyatının altın çağını destekleyen kültürel hamileriyle tanımlanabilir. Aynı zamanda, Osmanlı ideallerini ve değerlerini temsil eden güçlü bir lider olarak kalıcı bir sembolizme sahiptir.

Ölümünden sonra “Kanuni” unvanıyla, yani “hanedan hukukunun formüle edicisi” olarak anılan Süleyman, günümüzde Türkçe konuşan toplumlarda bu isimle tanınmaya devam etmektedir. Modern dönemde ise Süleyman, çeşitli hareketler tarafından bürokratik verimlilik ve adalet üzerine kurulu evrenselci bir Müslüman imparatorluk idealinin kurucu babası olarak kabul edilmiştir. Bu bağlamda, Süleyman’ın mirası 1940’ların Soğuk Savaş başlangıcından, modern siyasal İslam biçimlerinin canlanmasına kadar uzanan geniş bir zaman diliminde siyasi söylemler içinde kendine yer bulmuştur.

Onun Vefatı

Süleyman’ın son yılları, giderek bozulan sağlığına ve bir dizi yorucu askeri sefere rağmen liderliğini sürdürdüğü bir dönemdi. 6 Eylül 1566’da, günümüz Macaristan’ında gerçekleşen Szigetvár Kuşatması sırasında hayata gözlerini yumdu. Ölümünün kesin sebepleri hala tartışmalıdır; kimi rivayetler doğal nedenlere işaret ederken, bazı kaynaklar ise zehirlenme ihtimalini dile getirmektedir. Ancak ölüm şekli ne olursa olsun, Süleyman’ın vefatı Osmanlı Devleti’nde büyük bir yas ve derin bir sarsıntı yarattı, veraset mücadelelerine kapı araladı.

“Allah yolunda öldürülenleri sakın ölüler sanma. Bilakis onlar diridirler, Rab’leri katında rızıklanmaktadırlar.”

 (Al-i İmran Suresi 3: 169).

Hayatından İbretler

Süleyman’ın hayatı, hem liderler hem de bireyler için önemli dersler sunmaktadır. Başarıları, Osmanlı Devleti’ni dönüştüren vizyoner liderliğinin ve stratejik düşüncesinin gücünü gösterir. Kültürler arası anlayışı teşvik eden sanat ve mimari hamiliği, Osmanlı’nın kültürel alışverişle zenginleşmesine katkıda bulunmuştur. Süleyman’ın değişen koşullara uyum sağlama ve evrim geçirme becerisi, devletinin uzun ömürlü olmasının önemli nedenlerinden biridir. 

Buna karşılık, Süleyman’ın ailesinde vuku bulanan trajediler, bir liderin kişisel ve profesyonel hayatı dengelemesinin önemini vurgular.

Sonuç olarak, Kanuni Sultan Süleyman’ın hayatı ve saltanatı, sınırsız enerjisi, vizyoner liderliği ve Osmanlı İmparatorluğu’na olan sarsılmaz bağlılığının bir kanıtıdır. Askeri fetihleri, idari reformları, kültürel himayesi ve kişisel ilişkileriyle dünya tarihinde silinmez bir iz bırakmıştır. Süleyman’ın mirası, liderlik, diplomasi ve kültürel alışveriş üzerine değerli dersler sunarak gelecek nesillere ilham vermeye devam ediyor. 

Onun vefat yıldönümünde, bu büyük lideri onurlandırırken şu ayetle huzur buluyoruz: “Müminlerden bazı kimseler Allah’a verdikleri sözü yerine getirdiler, kimileri onun yolunda can verdiler, kimileri de ecellerini bekliyorlar; (vaadlerini) asla değiştirmediler..” (Ahzâb Suresi, 23).

Allah Teâlâ’dan, Süleyman’ın tüm başarılarını ibadet kabul etmesini, hatalarını bağışlamasını ve onu cennet ehli arasında kabul etmesini diliyoruz.