2024 Yılının Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme

Semiu Babatunde Ilori

2024 yılının sonuna yaklaşırken dünya, sosyal, siyasi, ekonomik ve dini fay hatlarının sarsıcı gerilimleriyle çalkalanıyor. Bu çalkantılı atmosferde, her yıl tekrarlanan “Yılın Kelimesi” seçiminin genelde, yılın olaylarını değerlendirmek için ilginç bir perspektif sunması bekleniyor. Dünya genelinde önde gelen sözlükler ve dilbilim kuruluşları, yılın özünü yansıttığını düşündükleri bir kelime seçerken, aynı zamanda dünya çarpında toplumsal kaygıları ve kamuoyunu meşgul eden önemli olayları da gözler önüne seriyor. İşte bu yılın kelimelerine bakalım!

• Dictionary.com- “Demure” (Ağırbaşlı)

Dictionary.com, 2024 yılı için “ağırbaşlı” kelimesini seçerek sosyal adap ve kamusal davranışın önemine dair yeniden uyanan bir farkındalığı işaret etti. Geleneksel anlamıyla “ağırbaşlı”, utangaçlık ve alçakgönüllülüğü ifade etse de, 2024’te bu kelimenin anlamı genişletilerek, özellikle profesyonel çevrelerde rafine, sofistike ve bilinçli davranışları da içine aldı. Terimin dijital medyadaki yükselişi, Jools Lebron gibi sosyal medya fenomenlerinin “very demure, very mindful” (çok ağırbaşlı, çok dikkatli) ifadeleri popülerleşmiş olabilir. Ancak Tiktok’taki hareketlerini tasvir etmek için kullandıkları demure kelimesi, gerçek ağırbaşlılık erdeminin özünden uzak bir temsilidir.

• Oxford Üniversitesi Yayınları - “Brain Rot” (Beyin Çürümesi)

Oxford University Press, düşük kaliteli çevrimiçi içeriğin aşırı tüketimi nedeniyle entelektüel kapasitenin bozulmasıyla ilgili endişeleri vurgulayarak “beyin çürümesini” Yılın Kelimesi olarak seçti. 2023’ten 2024’e kadar kullanımında %230 artış görülen bu terim, dijital medyanın, özellikle de TikTok gibi sosyal platformların bilişsel sağlık üzerindeki etkilerine ilişkin artan popüler söylemi yansıtıyor. “Beyin çürümesi” dijital tüketimin etkileri üzerine hem bir eleştiri hem de mizahi bir kendini yansıtma işlevi görerek dijital ortamda gezinen Z Kuşağı ve Alfa Kuşağı arasında yankı uyandırıyor.

• Cambridge Sözlüğü - “Manifest” (Açığa Çıkarmak)

Cambridge Sözlüğü’nün 2024 için seçtiği “Manifest” kelimesi, görselleştirme ve olumlama yoluyla bireysel güçlenme arayışının giderek popülerleştiğini gösteriyor. Sadece bir şeyi göstermek ya da belirgin hale getirmekten ibaret olan klasik anlamı, artık zihinsel odaklanma yoluyla dileklerin gerçekleştirilmesine kadar genişlemiş durumda. Bu, özellikle kariyer ve kişisel başarı peşindeki bireylerin, hayallerin görselleştirme ve olumlu düşünce yoluyla kendi kendine yardım yöntemini sığınarak simgeliyor.

Terimin aranma sayısındaki 130.000’lik artış, bu ruhsal ve psikolojik uygulamaların ne denli yaygın bir ilgi gördüğünün açık bir kanıtı. Ancak Cambridge Üniversitesi Sosyal Psikoloji Profesörü Dr. Sander van der Linden’e göre, bir şeyi “manifest” ederek hayata geçirme düşüncesi her ne kadar cazip görünse de, bilimsel bir temele dayanmıyor.

• Collins Sözlüğü - “Brat” (Yaramaz Çocuk)

Collins Dictionary’nin 2024 yılı için seçtiği “brat” kelimesi, geleneksel olarak kötü davranan bir çocuğu tanımlarken, bu yıl büyük ölçüde pop kültüründen, özellikle Charli XCX’in aynı adlı albümünden etkilenerek yeni anlamlar kazandı. Gelenekselin aksine, artık eğlenceli ve asi bir tutumu simgeliyor, adeta yılın ruhunu yansıtıyor. Bu seçim, gençlik kültürünün ve müziğin, özellikle de “brat” kelimesinin viral bir terim haline geldiği sosyal medya platformları X gibi mecralar üzerinden dil evrimini önemli ölçüde etkilediğine işaret ediyor.

• Macquarie Sözlüğü - “Enshittification”

Macquarie Dictionary, kâr amacıyla çevrimiçi hizmetlerin kalitesinin kasıtlı olarak düşürülmesini tanımlamak için ortaya atılan bir terim olan “enshittification”ı Yılın Kelimesi seçti. Bu terim, teknoloji çağında kullanıcı deneyimi ve tüketici haklarına odaklanarak dijital platformların işleyişine yönelik artan eleştirileri yansıtıyor. Kelimenin kullanımı, yayın hizmetleri ve sosyal medya platformlarıyla ilgili tartışmaların ardından artış gösterdi. Terim,  dijital kapitalizmin karanlık yüzüne yönelik bir eleştirinin sembolü haline gelmiş durumda.

• Merriam-Webster - “Polarizasyon”

Merriam-Webster, 2024 yılı için “polarizasyon” yani kutuplaşma terimini Yılın Kelimesi olarak seçti. Bu kelime, içinde bulunduğumuz dönemin yoğunluğunu ve toplumsal, kültürel, siyasi ve dini açıdan daha geniş bir bölünmeyi özetliyor. Kutuplaşma, görüşlerin, inançların veya çıkarların karşıt uçlarda yoğunlaşarak, iki zıt kutupta keskin bir şekilde bölünmesini ifade eder. 2024’teki birçok ülkede gerçekleşen seçimlerin sonuçları, bu olguyu somut bir şekilde örneklendirmiştir. Merriam-Webster’ın editörü Peter Sokolowski’ye göre, bu eğilim “merkezden ziyade aşırı uçlara yöneldiğimizi” gösteriyor.

• Türk Dil Kurumu (TDK)- “Kalabalık Yalnızlığı”

Türk Dil Kurumu’nun internet sitesi, kalabalıklar arasında izole bir şekilde var olan grupların günümüz gerçekliğiyle örtüşen “Kalabalık yalnızlığı”nı 2024 Yılın Sözcüğü olarak seçti. Kurumun internet sitesinde yedi kelime ve kavram halk oylamasına sunuldu. Seçenekler arasında “kalabalık yalnızlığı”, “merhamet”, “yabancılaşma”, “algoritma”, “yozlaşma”, “yapay zekâ” ve “dijital yorgunluk” yer alıyordu. Sonuçta “Kalabalık Yalnızlığı” yaklaşık bir milyon katılımcı tarafından “2024 Yılının Kelimesi/Kavramı” olarak seçildi.

Kalabalık Yalnızlığı, grupların ya da bireylerin kalabalıklar içinde bulunmalarına rağmen kendilerini yabancılaşmış hissettikleri, aidiyet duygusundan, paylaşılan değerlerden, normlardan ya da modern toplumda bir amaçtan yoksun oldukları bir olguyu tanımlamaktadır. Bir Müslüman açısından bu, “İslam garip bir şey olarak başladı ve garip olmaya geri dönecek, bu yüzden yabancılara müjdeler olsun” (Sunan Ibn Majah 3986) diyen Peygamber Muhammed’in sözünü yankılamaktadır.

Bu Kelimeler Bize Ne Anlatıyor?

Merriam-Webster’ın Yılın Kelimesi olarak seçtiği “kutuplaşma”, diğer sözlükler tarafından da yankılanan ve günümüz dünyasının gerçekliğini doğru bir şekilde yansıtan bir kavram olmuştur. Gerçekten de dünyamız, hemen her açıdan kutuplaşmış durumda. Özellikle İslam dünyasında ya da “üçüncü dünya” olarak adlandırılan bölgelerde devam eden çatışmalar ve zulümlerle ilgili bir kelime bile ortaya konmamıştır.

Eğilimler, popüler söylemler ve akımlar, bu kelimelerin seçimini sıklıkla etkilemiştir. Merriam-Webster’in 2019’da LGBT hareketine destekçi çıkarak, geleneksel “she” ve “he” zamirlerine alternatif olarak “they” kelimesini Yılın Kelimesi olarak seçmesi hala hafızalardaki canlılığını koruyor. 2020’de çoğu sözlük, yılın belirleyici olaylarını yansıtan “karantina” ve “pandemi” gibi kelimelere yer verdi. Ancak, bu sözlükler ve dilbilim kuruluşları, 2024 yılının en önemli trajedilerinden biri olan “soykırım” gibi terimleri dahil etmeye cesaret edemedi.

Bununla birlikte, 2024 için seçilen kelimeler, toplumsal önceliklerimiz ve önyargılarımız hakkında farkındalık oluşturmaktadır. “Beyin çürümesi”, “Manifesto”, “Ağırbaşlı”, “Brat” ve “Enshittification” gibi terimler, pop kültürünün öncülük ettiği birçok toplumsal hastalığımızı anlama ve iyileştirme çabamızda bize bir şeyler anlatıyor.