Sosyal Medya

SOSYAL-KÜLTÜR

İslam Şehirciliğinin Fıkhı Temelleri (Medine Örneği)

İslam fıkhı şehircilikte genel kurallar koymuş, başkalarına zarar vermemek şartı ile özelde insanları serbest bırakmıştır. Bu serbestlik ile nakil ve akıl arasındaki ittifak sağlanmıştır
02-12-2020 12:35
Halit İmam

İslam dünyasında şehir planı önemlidir. Bu plan İslam dünyasının hüviyetinin ve kimliğinin temsilcisidir. Bu İslami kimlik ile İslamiyet öncesi şehirciliği ve günümüzdeki dünya şehircilik anlayışı arasında fark bulunmaktadır.

Mekasıduşşeria’ya göre Şehircilik

İslam mimarisi, İslam fıkhı esaslarına göre oluşmuş ve zamanla insanların ihtiyaçlarına cevap verebilecek, insanların hayatlarını huzur içinde yaşayabilecekleri tarzda gelişmiştir. İslam fıkhı şehircilikte genel kurallar koymuş, başkalarına zarar vermemek şartı ile özelde insanları serbest bırakmıştır. Bu serbestlik ile nakil ve akıl arasındaki ittifak sağlanmıştır. İslam şehirlerini incelerken bu şehirlerin kurulduğu zaman dilimlerine gidilmeli ve o dönemin mantığı ve ihtiyaçları çerçevesinde düşünülmelidir.

Hz. Muhammed (s.a.v.) Medine’yi inşa ederken iç kent «Tıybe, Yesrib» ve dış kent «Medine» planında savaş durumu gözeterek yani  emniyeti  ön planda tutarak bir şehir yapısı oluşturmuştur. Bu açıdan baktığımızda  günümüzde şehirleri kurmak için kale ya da sur yapmaya gerek olmadığını söyleyebiliriz. Ancak iç kent Nureddin Mahmut Zengin’in ve dış kent Selahaddin Eyyubi’nin kalelerinin kuruldukları dönemde bu yapıların ne kadar önemli olduklarını yok sayamayız. Din ve kültür farklılıklarını düşününce de İslam dünyasındaki ihtiyaçlarla, Batı dünyasındaki ihtiyaçlar aynı olmadığı için, din ve kültürün gerektirdiği mimari unsurların farklılık göstermesi de doğaldır. Örneğin; İslam dünyasında tiyatro ve heykel görülmezken Batı dünyasında çokça tiyatro ve heykel  görülür.

Bu duruma başka bir örnek Yesribli Yahudilerdir. Yesrib şehri Yahudilerin gelmesiyle bir kumar merkezi haline gelmiştir. Bu sebeple Hz. Muhammed (s.a.v.) hicretten sonra şehrin kuzey tarafında yeni bir şehir  kurmuş ve adını da Medine olarak ifade etmiştir. Yahudiler Yesrib’e göç ettikten sonra kumar ve kadınlar vesilesiyle Arap Kenanoğulları’ndan Atam kalelerini satın aldılar. Daha sonra Yahudiler bu kalelerin duvarlarını sağlamlaştırdılar. Haşr suresi 14. ayette Yahudilerin kendilerini kalın surlarla çevrilmiş kalelerde koruyarak savaştıkları anlatır.

Nekita Alesif bir grup oryantalist ile beraber yaptığı araştırmaya “Elmedinetül İslamiyye” İslam şehri adını vermiştir. Bu eserin Nekita Alesif’e ait olan bölümünde İslam şehirciliği ile İslam fıkhı arasındaki alaka anlatılır. Nekita Alesif yaptığı çalışmada şu sonuca ulaşmıştır. İslam fakihleri bir şehir kurulurken öncelikle şehrin kurulduğu mekânın korunmaya ve gelişmeye müsait bir mekan olmasına özen göstermişlerdir. Ayrıca İslam dininde “Mekasıduşşeria” olarak bilinen İslami emir ve yasaklarının hikmetleri diyebileceğimiz; “Dini muhafaza, Aklı muhafaza, Nefsi muhafaza, Malı muhafaza ve Irzı muhafaza” kurallarının temininin gerçekleşmesini esas almışlardır ve şehirler bu kurallara göre planlanmıştır.

İslam şehirleri kurulurken zamanın geçmesiyle nüfusun artmasına ve dolayısıyla ihtiyaca cevap verebilecek mahallelerin ve sokakların kurulmasında bu beş maddeye azami derecede önem verilmiştir. Buradan hareketle İslam şehirciliği fıkhı Hz. Muhammed (s.a.v.)’in Medine şehrine göç etmesiyle başlar . Daha sonra Basra H.14/M.635, Küfe H.17/M.638, Fustat H.21/642, Muaviye ibn-i Hadic’in Tunus’ta kurduğu “Kayravan” H.45-46/M.666-668...şehri, daha sonra Kayravanın yıkılması ile Ukbe ibn-i Nafi tarafından yeniden kurulması İslam şehirciliğinde Hicret ile başlayıp H.55/M.675 yılına kadarki gelişmeleri gösterir.
 
Hz. Muhammed’in (s.a.v.) Şehri
 
 
 

 
(Şek.1), (Res.1) Şek.1; H.1/M.7y.y.da Hz. Muhammed’in (s.a.v.) Şehrinin Haritası.
 
 
Res.1; H.1/M.7y.y.da Hz. Muhammed’in (s.a.v.)  Medine’sinin Fiziksel Durumu.
 
 
Hz. Muhammed (s.a.v.)’in döneminde kurulan müesseseler şöyledir:
1. Vakıf kurumu,
2.  Adliye kurumu.
3.  Beytül mal «Maliye kurumu».
Mescid-i Nebevi’de bu üç kurumun faaliyetleri olurdu.
4.  Darüşşifa «Hastaneler»
5.  Su kurumu «Bi’ru Rume» Rume su kuyusu gibi. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) dönemindeki Medine’de yedi tane su kuyusu vardı.
6.  Çarşılar «alışveriş kurumları»
7.  Silah kurumu «savaş anında Müslümanlar silah kurumundan silah alırlar.
8. Yetimhaneler.
9. Ticaret kurumları vb.

Önemli noktalar

H. 1/M. 622 yılında Hz. Muhammed (s.a.v.) Yesrib’e hicret ederek Mescidi Nebevî’yi kurup Medine’yi kuzey Yesrib’de inşa ettirmiştir.
  H. 2/M. 623 yılında Hz. Peygamberimiz (s.a.v.) Kaynuka oğullarının kalelerini fethetmiştir. Bu sebeple Medine’yi güneydoğuya  doğru genişletmiştir.
  H. 4./M. 625 yılında Nadiroğulları’nın kalelerini fethetmiştir. Bunun için Yesrib çarşısı ve güney Yesrib alanları Medine alanına dahil olmuştur.
  H. 5./M. 626 yılında Kurayzaoğulları’nın kaleleri fethedilmiştir. Bu fetih  sayesinde Yesrib alanı tamamen Medine alanına dahil olmuştur.
 H. 7./M. 628 yılında Hayber kaleleri fethedilmiştir. O yüzden Medine alanı kuzeybatı tarafına genişlemiştir.
 Kurayzaoğulları’nın kaleleri fethedildikten sonra Küba’daki iç kent kaleleri Medine’ye dahil olmuştur.
H. 11./M. 632 yılında Hz. Muhammed (s.a.v.) vefat etmiştir.

Yahudiler hicretten önce Yesrib’de 59 Atam «iç kent kalesi»ne sahiptir. Bu 59 iç kent kalesini hem Kenanoğulları’ndan kumar ve kadın ticareti ile satın almışlar hem de Babili mimarisi üslubu ile inşa etmişlerdir. Yesrib’de  Kahtanoğulları’na  ait 13 iç kent kalesi  vardır. Yani Hz. Muhammed (s.a.v.) Yesrib’e hicret etmeden önce Yesrib’de 72 Atam vardı.

Hz. Muhammed (s.a.v.) Yesrib’e hicret ettikten sonra kuzey Yesrib’de sıfırdan Medine’yi inşa ettirmiştir. Muhacirler ve Ensarlar Medine’de 56 tane iç kent kalesi inşa etmişlerdir. Ama bu Atamlar birbirine bağlanarak Medine’nin meydanına uzanmış ve bağlanmıştır.
 
Ayrıca Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Medine şehirciliği sistemini şu şekilde kurmuştur; Medine’nin ortasında daire meydan kurulmuştur. Bu Meydanda ulu camii «Mescidi Nebevi» ve Hz. Muhammed’in (s.a.v.) evleri bulunmaktadır. İç kent Mahallerinin her birinden Meydana ve Mescidi Nebevi’ye ulaşılabilecek şekilde yollar  açılmıştıt. Ve her mahallenin içinde özel bir açık çarşı bulunmaktadır. Ayrıca mahalleler Medine meydanının çevresindedir.
Ana Pazar ise Cuma günü olmuştur. Ana  pazarı Cuma günü olduğuna dair bir ayet bulunmaktadır. Allah c.c. Cuma suresinin 9. ayette şöyle buyurdu: « Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah'ın zikrine koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilirseniz bu, sizin için daha hayırlıdır.»

Medine’de Bayram namazı alanını «Musalla el-iyd» bulunduğu gibi Misafirhane de vardı. O misafirhane Ramle bintü’l-Haris’in evinde kurulmuştur. Kuzey Medine’de Hendek savaşının ardında Medine’den 1200 m. Uzunluğunda hendek kazılarının arkasında kuzey Medine surları inşa edilmiştir.

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.