چرا ترکیه با عربستان سعودی صلح کرد؟

نویسنده: محمد عبدالحمید

برگرداننده: احمد نیگزاد الهام

در سپتامبر ۲۰۱۱، اولین سفر اردوغان رئیس جمهور ترکیه به قاهره بود. این آغازی جدید برای تحکیم روابط اصلی ترکیه و مصر اخوان المسلمین بود، آنها سنگ بنای مورد نظر خود و بزرگترین قدرت سیاسی و اجتماعی را در کشورهای شان دارا می باشند.

همکاری نزدیک و دوستی با مصر ماه ها پیش توسط دولت ترکیه مورد هدف قرار گرفت. دولت ترکیه در حال تقویت روابط با مصر جدیدی است که حسنی مبارک را برکنار کرد.

در مصر، در ژوئن ۲۰۱۲، چند ماه پس از روی کار آمدن محمد مرسی، دومین سفر اردوغان رئیس جمهور ترکیه در نوامبر ۲۰۱۲، دیدار دو کشور بزرگ سنی خاورمیانه منجر به روابط بسیار پربار و راهبردی شد. در آن زمان ترکیه و مصر به دنبال تشکیل یک ائتلاف راهبردی در زمینه امنیتی، اقتصادی و نظامی به رهبری مرسی و حل همه مشکلاتی بودند که در مورد تعیین مرزها در مدیترانه به وجود آمد.

اما در آن زمان نیروهای ضد انقلاب مصر متشکل از آمریکا، برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان سعودی، امارات و بحرین و برخی کشورهای دیگر مانند اردن بودند که این نیروها در ارتباط تنگاتنگ با  کشورمصر بودند. همه می دانند که موفقیت حکومت اسلامی مرسی رژیم های کشورهای حاشیه خلیج فارس و حتی کل خاورمیانه را تهدید خواهد کرد، بنابراین در ژوئن ۲۰۱۳ کودتای نظامی به رهبری سیسی، وزیر دفاع مصر، موفقیت آمیز بود.

ترکیه به نمایندگی از حزب عدالت و توسعه به دلایل بسیاری از جمله زندانی شدن مرسی و کودتا علیه حکومت اسلامی واکنش شدیدی را به همراه داشت.

۱- حساسیت نسبت به کودتاهای ترکیه که مردم ترکیه در نتیجه کودتاها تحت تعقیب قرار گرفتند.                                                            ۲-   امید می رفت که اتحاد ترکیه و مصر با شکست مواجه شود چون که اتحاد این دو نتایج بسیار مثبتی برای دو کشور به بار خواهد آورد و هر دو کشور به ابرقدرت های خاورمیانه و جهان اسلام تبدیل می شوند.

اردوغان متوجه شد که عربستان سعودی، امارات و بحرین پشت کودتای نظامی مصر و حامی آن هستند.روابط دو طرف از سال ۲۰۱۳ وارد یک روند پرتنش شد. با این حال، پس از کودتای ترکیه در سال ۲۰۱۶، این روند بیش از پیش گسترش یافت و روابط بین دو کشور تیره تر شد. پس از فشارها بالای قطر در تابستان ۲۰۱۷، همکاری نزدیک ترکیه با قطر و حمایت های فراوان آن به ویژه در مسائل نظامی، امنیتی و غذایی، سبب از میان برداشتن فشارهای که عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر بالای قطر بوجود آورده بودند٫ شد. آنها این رفتار ترکیه را به عنوان یک نگرش خصمانه تلقی کردند که وضعیت را وارد مرحله جدی تری از قبل ساخت.

نظر به روابات مردم «نی که کمر شتر را شکست» یعنی قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار مخالف عربستان سعودی که در کنسولگری عربستان در استانبول در سال بعد انجام شد. دولت حزب عدالت و توسعه(AKP)به رهبری رئیس جمهور ترکیه، این قتل را اقدامی خصمانه علیه ترکیه تلقی کرد و ترکیه را در نظر جهانیان در موقعیت ننگینی قرار داد.

این قتل را رسانه های طرفدار عرب مانند ترکیه و تلویزیون الجزیره افشا کردند. آنها کنسولگری عربستان سعودی را به صورت ۲۴ ساعته دنبال کردند. این حادثه به یک بحران سیاسی تبدیل شد تا اینکه یک تیم امنیتی ترکیه این قتل را فاش کرد و از آن به بعد باعث گسست شدید بین ترکیه و عربستان سعودی شد و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی شکاکین اصلی این قتل بود.از نظر سیاسی، روابط دو طرف از آن زمان به بعد وارد مرحله  یی دیگری شد. در نتیجه عربستان سعودی اقتصاد ترکیه را به شکل غیررسمی- تحریم کرد، واردات از ترکیه را ممنوع کرد، شهروندان خود را از رفتن به ترکیه بدون اجازه مقامات امنیتی منع کرد، این موارد بر حجم تجارت خارجی بین دو کشور ترکیه تأثیر گذاشت. علاوه بر این، با بحران ویروس کرونا که در ابتدای سال ۲۰۲۰ ظاهر شد، همچنین بر ارزش لیر ترکیه در بازار بین المللی تأثیر منفی گذاشت.

ترکیه تحت فشارهای سیاسی زیادی قرار گرفت، علیه ترکیه در خاورمیانه و مدیترانه جنوبی، مصر، یونان و یونانی‌های قبرس اتحاد نیمه نظامی با عربستان سعودی و امارات تشکیل دادند، این کشورها بارها تمرینات نظامی در دریای مدیترانه انجام دادند. در مقابل این تهدیدات، ترکیه برای حفظ حقوق خود در دریای مدیترانه با لیبی قرارداد مرزی دریایی امضا کرد.

توافق خلیج فارس که کشورهای تحت رهبری قطر از یک سو و از سوی دیگر عربستان سعودی  دیگرکشور های که بالای قطر فشار وارد کرده بودند، در ۵ ژانویه ۲۰۲۱ به توافقنامه الولا در عربستان سعودی منجر شد. این منجر به صفحه جدیدی در روابط خلیج فارس شد وعلاوه بر این، کوه یخ بین عربستان سعودی و امارات از یک سو و ترکیه که از قطر حمایت نظامی، امنیتی و سیاسی می کند از سوی دیگر شروع به آب شدن کرد. خروج ایالات متحده از افغانستان در ماه اوت ۲۰۲۱ نیز نزدیک شدن ترکیه و امارات را تسریع کرد.

نظر به این دلایل، پرونده جمال خاشقجی به نشانه حسن نیت ترکیه برای آشتی با عربستان، در قوه قضاییه ترکیه بسته و به قوه قضاییه عربستان فرستاده شد و قطر نقش بسیار مهمی در میانجیگری ریاض و آنکارا داشت. ریاست جمهوری ترکیه اعلام کرد که اردوغان رئیس جمهور این کشور در ماه رمضان سال گذشته به عربستان سعودی سفر خواهد کرد. و به جواب ترکیه ولیعهد عربستان در ۲۲ژوئن، دو ماه پس از این سفر، نیت سفر به آنکارا را بیان کرد.

بر اساس بیانیه مطبوعاتی مشترک ریاست جمهوری ترکیه در نتیجه دیدار دوجانبه اردوغان، ولیعهد عربستان سعودی و هیئت های آنها، شورای هماهنگی ترکیه و عربستان در آینده نزدیک تشکیل خواهد شد. علاوه بر این، در زمینه‌های پدافند هوایی، فناوری، سلامت، انرژی، اقلیم و گردشگری همکاری‌هایی صورت خواهد گرفت.

قابل ذکر است که سفر ولیعهد به مصر و دیدار وی با سیسی، سفر به اردن و دیدار با ملک عبدالله بن حسین، شاید این سفر بایدن به منطقه باشد که یک ماه بعد و ۵ کشور حاشیه خلیج فارس در عربستان سعودی، مصر، عراق و دیدار او با رهبران اردن برای ایجاد یک اتحاد دفاعی خاورمیانه جدید بین این کشورها و اسرائیل در مقابل تهدید فزاینده ایران در منطقه است که چین را پشت سر خود دارد.اگر از منظری گسترده تر مطالعه کنیم، خواهیم دید که این استراتژی آمریکا که به دنبال ایجاد ائتلاف های امنیتی و نظامی منطقه ای است، محدود به خاورمیانه نیست، برعکس، ائتلاف "QUAD" که در سال ۲۰۰۷ تأسیس شد، قدیمی تر از آن است. ، ایالات متحده به رهبری بایدن از اواخر سال گذشته شروع به فعال کردن آن کرد. این اتحادی است که ایالات متحده آمریکا، ژاپن، استرالیا و هند را گرد هم می آورد. آنها دشمنان سنتی چین و رقبای اصلی در آسیای جنوب شرقی و اقیانوس آرام هستند.

مشابه این اتحاد، آمریکا اتحاد "AUKUS" را تشکیل داد که شامل استرالیا و بریتانیا به همراه ایالات متحده است.همانطور که می بینیم، این یک ائتلاف امنیتی و نظامی آنگلوساکسون است که هدف آن هماهنگی جهانی در برابر خطرات بزرگی است که این کشورها با آن روبرو هستند و چین در میان این خطرات رتبه اول را دارد. به همه این دلایل، آمریکا بر اساس استراتژی «ائتلاف‌های منطقه‌ای پیشرفته» تحت حمایت خود برای مبارزه با دشمنان خود بازی می‌کند، اول از همه تهدید چین و سپس تهدید ایران و روسیه است.

 این استراتژی شبیه دلایلی است در برابر تهاجم کمونیست ها و سوسیالیست ها در اروپای مرکزی و شرقی در اوایل دهه پنجاه قرن بیستم که منجر به تأسیس «ناتو» با کشورهای اروپای غربی، آمریکا، کانادا، ترکیه و یونان شد.

در هفته ها و ماه های آینده شاهد توسعه روابط عربستان و ترکیه از نظر افزایش حجم همکاری های استراتژیک و اقتصادی خواهیم بود. به ویژه در حوزه دفاعی، بر اساس بسیاری از گزارش ها و تحلیل های راهبردی و دفاعی، مدتی است که عربستان سعودی به پهپاد بایراکتار( Bayraktar)ترکیه علاقه مند شده است. به ویژه در برابر حملات حوثی ها، بلکه برای محافظت از حریم هوایی در برابر پهپادها و موشک های ساخت ایران.