در آلبانی، چه چیزهایی در پس فکر "دولت بکتاشی" نهفته است؟

*ویراستاری*

در خبری که در تاریخ 21 سپتامبر در روزنامه نیویورک تایمز منتشر شد، به برنامه‌ریزی برای تأسیس یک "دولت اسلامی" جدید در مرکز پایتخت آلبانی، تیرانا، اشاره شده است. ادوارد راما، نخست‌وزیر آلبانی که در مجمع عمومی سازمان ملل صحبت می‌کرد، اعلام کرد که ساخت مرکز جهانی طریقت بکتاشی به عنوان یک نهاد مستقل در تیرانا، نماد همزیستی در میان مدارا، تسامح و صلح خواهد بود. سخنان راما نشان می‌دهد که این اقدام به عنوان پیامی به غرب تلقی می‌شود.

این "دولت اسلامی" جدید در فضایی به مساحت تنها 27 هکتار، بسیار کوچکتر از 120 هکتار واتیکان تأسیس خواهد شد. اما با وجود اینکه به عنوان "دولت اسلامی" شناخته می‌شود، به شدت با کشورهای مسلمان دیگر که تحت قوانین اسلامی اداره می‌شوند، تفاوت خواهد داشت. به گفته ادموند براهمیج، رهبر طریقت بکتاشی در آلبانی، این ساختار مصرف الکل را ممنوع نخواهد کرد، در پوشش زنان دخالت نخواهد کرد و هیچ محدودیتی برای سبک زندگی اعمال نخواهد کرد. براهمیج با بیان اینکه "خدا هیچ چیزی را ممنوع نمی‌کند؛ دلیل این امر این است که به ما عقل داده است"، توضیح جالبی ارائه داد.

در دنیای اسلام، وقتی به آلبانی فکر می‌کنیم، نام علمای بزرگی چون ناصرالدین البانی، شعیب آلبانی و عبدالقدیر آلبانی به ذهن می‌رسد. اما این روزها، آلبانی به موضوعی کاملاً متفاوت تبدیل شده است. ایده "یک دولت مسلمان جدید" در این جغرافیا چه معنایی دارد؟ ساختار طریقت بکتاشی چگونه است؟ چرا آلبانی به دنبال چنین تلاشی است؟ تمام این سوالات، جرقه‌ای برای بحث‌های جدید در دنیای اسلام ایجاد می‌کند.

طریقت بکتاشی

طریقت بکتاشی، یک تشکیل صوفی مهم است که در قرن سیزدهم در دولت عثمانی ریشه دوانده و بر اساس آموزه‌های حاجی بکتاش ولی شکل گرفته است. با درگذشت حاجی بکتاش ولی در سال 1271، میراث معنوی او به تدریج عمیق‌تر شده و به یک نهاد تبدیل شد. در ابتدا، بکتاشی شباهت‌هایی با طریقت‌های صوفی سنی مذهب داشت، اما در قرن پانزدهم تحت رهبری بالیم سلطان، دچار تحولی شد و عناصر شیعه و حروفی را نیز به خود اضافه کرد. به این ترتیب، این طریقت که امروزه به عنوان بکتاشی شناخته می‌شود، ساختار خاص خود را پیدا کرد.