Enflasyonla mücadele, konvensiyonel iktisat anlayışında genellikle faiz oranlarının ayarlanması ya da para arzının kontrol edilmesi gibi araçlarla yürütülür. Bu noktada, bazı İslami iktisatçılar alternatif bir yol öneriyor: Etik değerlere, sosyal adalete ve riskin toplumsal paylaşımına dayanan bir ekonomi anlayışı. Bu yazıda, İslami ekonomik sistemin temel ilkelerini kısaca ele alacak, ardından Malezya örneği üzerinden bu sistemin enflasyonla mücadelede ne ölçüde etkili olabileceğini değerlendireceğiz.

İslami Ekonomik Sistemin İlkeleri

Kur’an ve Sünnet’ten alınan ilkelere dayanan İslami ekonomik sistem, etik, adil, sürdürülebilir bir ekonomik düzen inşa etmeyi hedefliyor. Bu yaklaşım, riba (faiz) gibi adil olmayan kazanç yollarını reddederken, onun yerine kâr-zarar ortaklığına dayalı finansal modelleri teşvik ediyor. Servetin dolaşımını adil biçimde sağlamak amacıyla sosyal refahı artıran zekâtı devreye sokuyor. Aynı zamanda belirsizliği ve spekülatif kazancı esas alan işlemler – kumar gibi – sistemin dışında tutuluyor.

Güvene dayalı bir ekonomik ilişkisini sunan sistem, mudârebe ve müşâreke gibi risk paylaşımına dayalı uygulamaları da içeriyor. Bu modellerde, taraflar sabit bir getiri yerine, gerçekleşen kâr ya da zararı paylaşıyor. Örneğin, bir İslami banka, girişimciye faizle borç vermek yerine, ortaklık kurarak projenin hem riskini hem de getirisini üstleniyor. Böylece, ekonomi sadece büyümekle kalmaz; aynı zamanda sosyal adaleti önceleyen, spekülasyona kapalı ve enflasyonla mücadelede dirençli bir yapı kazanır.

Enflasyonla Mücadelede İslami Sistemin Katkısı

İslami ekonomik sistemin temelinde yer alan ilkeler enflasyonla mücadelede de somut çözümler üretme potansiyeli taşıyor:

Bunlardan ilki, sistemin belkemiğini oluşturan varlığa dayalı finansman anlayışıdır. Bu yaklaşım, her finansal işlemin gerçek bir ekonomik faaliyete dayanmasını zorunlu kılıyor. Böylece, konvensiyonel sistemlerin aksine üretim ya da hizmet karşılığı olmadan para arzının artırılmıyor.

İkinci olarak, İslam ekonomisinin spekülasyona karşı duruşu, fiyat istikrarına katkı sağlar. Belirsizliğe (garar) ve kumara (maysir) kapı aralayan işlemler sistemin dışında bırakılıyor. Bu yasaklar, piyasada suni değer artışlarına neden olan spekülatif balonların oluşmasını engelliyor. Dolayısıyla rasyonel karar alma süreçlerini teşvik eder.

Bu arada zekât ve servetin yeniden dağılımı hem sosyal adaleti gözetir hem de ekonomik dengeyi güçlendirir. Zekât, düşük gelirli kesimlerin alım gücünü artırırken, artan talep üretimi teşvik eder. Nitekim, üretim artışı, mal ve hizmet arzını büyüterek fiyat baskısını hafifletiyor. 

İslami ekonomik sistemin bir diğer dikkat çekici yönü, etik davranışa verdiği önemdir. Tarafların sözleşmelere sadık kalması, dürüstlük ilkesine riayet etmesi ve ticari ilişkilerde sorumluluk bilinciyle hareket etmesi, bireysel düzeyde bir ahlak anlayışı sunmasının yanı sıra ekonomide genel güven ortamını güçlendiriyor.

İşte konuyla ilgili yapılan çalışmalar da bu çerçeveyi destekler nitelikte. Dolayısıyla aşağıda Malezya’nın belirli İslami finansman unsurlarıyla enflasyonla mücadelesini ele alıyoruz.

Malezya

Malezya, ülkenin gelişmiş İslami finans sektörünün aynı zamanda konvansiyonel bir sistemle çalışması nedeniyle İslam ekonomisinin enflasyon yönetimindeki potansiyelini incelemek için dikkate değer bir örnek olarak kabul edilebilir. Malezya, İslami bankacılık, Tekafül (İslami sigorta) ve Sukuk’u (İslami tahviller) teşvik etmek için ilerici çabalar göstermiştir. Son veriler itibariyle Malezya, beşi yabancı olmak üzere 16 tam teşekküllü İslami bankaya ev sahipliği yapmakta ve toplam İslami bankacılık varlıkları yaklaşık 168,4 milyar ABD dolarına ulaşmaktadır. Bu rakam Malezya’nın toplam bankacılık varlıklarının yaklaşık %25’ini ve dünyanın toplam İslami bankacılık varlıklarının %10’undan fazlasını temsil etmektedir.

Malezya’da İslami Bankacılık: Malezya’daki İslami bankacılık sektörü, müşteriler için erişilebilir hale gelen çeşitli Şeriat uyumlu finansal hizmetler aracılığıyla önemli bir büyüme göstermiştir. Bankalar faaliyetlerini faize dayalı finansman yerine kâr paylaşımı yöntemlerini kullanarak yürütmektedir.

Sukuk Piyasası: Malezya, Sukuk piyasasında dünya çarpında bir liderdir. Malezya devlet ve şirket sukukları, ekonomik faaliyetlerin yanı sıra çeşitli altyapı projelerini finanse etmek için kullanılmaktadır. Şeriat yasalarıyla uyumlu olan Sukuk, konvansiyonel tahvillere bir alternatif sunmaktadır. Varlığa dayalı menkul kıymetlere benzerler.

Şekil 1: Malezya’da Enflasyona Karşı İslami Finans 2014 – 2023

                           Enflasyon                                             İslami Finans Büyümesi                                           

Kaynak: Inflation Rates: WDI, Islamic Finance Growth: Statista

Malezya enflasyonu ortadan kaldırmamış olsa da, edindiği tecrübe İslami finansın enflasyonist baskıları azaltmada bir rol oynadığını göstermektedir. Yukarıdaki grafik, Malezya’da İslami finansın büyümesi ile enflasyon oranı arasında negatif bir ilişki olduğunu göstermektedir. Azmi ve Ali (2013) Malezya’daki İslami bankalarda enflasyonun kârlılık oranları ile negatif bir korelasyona sahip olduğunu belirtmiştir. İslami finansın varlığa dayalı yapısı, etik kaygılarla birleştiğinde geleneksel sistemlere kıyasla daha fazla fiyat istikrarına katkıda bulunabilir.

Malezya’nın deneyimi, İslami finans ilkelerinin entegre edilmesinin, finansal işlemleri somut varlıklara bağlayarak ve faize dayalı kredilere güvenmek yerine risk paylaşımını teşvik ederek enflasyonun azaltılmasına yardımcı olabileceğini göstermektedir. Malezya, ribayı ortadan kaldırarak ve etik servetin yeniden dağıtımını teşvik ederek finansal istikrarı artırmış ve fiyatları artıran spekülatif uygulamaları azaltmıştır. Ayrıca, 2013 İslami Finansal Hizmetler Yasası gibi sağlam düzenleyici çerçeveler ve merkez bankasının koordineli çabaları likiditenin ihtiyatlı bir şekilde yönetilmesini sağlamış, enflasyonu kontrol altında tutarken sürdürülebilir ekonomik büyümeyi desteklemiştir.

Sonuç

Etik davranışa, sosyal adalete ve hatta risk paylaşımına öncelik veren İslami ekonomik sistem, enflasyonu yönetmek için benzersiz bir yaklaşım sunmaktadır. Sistem, enflasyona yol açan aşırı para basımını ve spekülasyonu önlemek için ribayı yasaklarken, maddi varlıklara dayalı finansmanı desteklemektedir. Zekat aynı zamanda servetin yeniden dağıtılması ve mal ve hizmet talebinin ve üretiminin artırılması yoluyla da katkıda bulunur. Malezya’da gelişmiş bir İslami finans sistemine sahip olmanın fiyatların dengelenmesine yardımcı olabileceği tespit edilmiştir. İslam ekonomisinin farklı ekonomik bağlamlarda enflasyon ve diğer makroekonomik zorlukları ele alma potansiyelini anlamak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır. Ayrıca, istikrarlı bir İslami finans sistemi halka işlem yapma konusunda güven verebilir ve böylece ekonomiyi büyütebilir.